FRİGLERDE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ
Trakya ve Frigya’daki ölü gömme gelenekleri arasındaki benzerlikler dikkat çekicidir. Herodotos’un söz ettiği Trakya ölü gömme törenlerinin, Frigler için de geçerli olabileceğini ileri sürülmüştür. Trakyalılar’da ölü gömme töreni şöyle anlatılmaktadır: “Ölüm meydana geldikten sonra, ölünün gözleri kapanır ve vücut yıkanır, organlar, vücut tam olarak donmadan önce kesin bir pozisyonda ip ya da havluyla bağlanır. Kafa, çenelerin açılmasını önlemek için hafifçe doğrultulur. Bu hareketler kuşkusuz, Hint-Avrupa ölü gömme uygulamalarında kök salmış olduğu gibi geniş olarak yerine getirilmektedir. Frig ölü gömme törenini de belirtir.
- Frig soyluları ölülerini ya kayalara oyulmuş anıt mezarlara ya da tümülüslere gömmüşlerdir.
- Günümüzde Kaya mezarlarının çoğu soyulmuş olduğu için mimari dışında fazla bilgi vermezler.
- Soylular için kentlerin dışında görkemli yığma mezarlar yapılırken, geniş halk kitleleri için gösterişsiz mezarlar kullanılmıştır.
- Pazarlı’da halkın, ölülerini kalenin içindeki basit mezarlara, sırt üstü yatırarak gömdükleri saptanmıştır.
- Boğazköy halkı ise, ölülerini yakıp, küllerini küpler içine koyarak gömmüşlerdir.
- Ayrıca Boğazköy’de çocuk mezarı olarak kullanılan bir vazo bulunmuştur.
Tümülüslerin kökenleri hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Mehmet Özdoğan: “Anadolu’da tümülüs yapımına Demir Çağı’nda başlandığını ve bunun Friglerle ilişkilendirildiğini bilmekteyiz; bununla birlikte Balkanlarda ve Trakya’da tümülüs yapma geleneği hemen hemen M.Ö. 3. bin yılda başlamıştır…” şeklinde bir görüş ileri sürmektedir.
- Frigler tümülüs içinde ölülerini, önceleri yakmadan direkt ahşap sedirler üzerine yatırmışlardır.
- MÖ 7. yüzyılın sonlarından itibaren ise, Yunanistan’dan gelen etkilerle ölülerini yakarak mezar içine bırakmaya başlamışlardır.
- Frig tümülüslerini, Lidya ve Yunan mezarlarından ayıran özellikler mezar odaları yapımında taş yerine tahta kullanılması, yığma tepe toprağının çevreye yayılmasını önlemeye yarayan krepis duvarı ve mezar odasına geçit veren dromos kullanılmamasıdır.
- Tümülüslerin yüksekliği gömülen kişinin önemine göre 2-3 ile 60-70 metre arasında değişmektedir.
- Ahşap mezar odasına ölü ve ölü armağanlarının bırakılarak ahşap çatının kapatılmasından sonra, odanın üzeri büyük bir yığma tepeyle örtülmüştür
- Toprak yığınının ahşap mezar odasına yapacağı baskıyı en aza indirmek için mezar odasının üstü moloz taşlarla kaplanmış, bunun üzerine kalitesi ve direnci fazla olan, sulandırılarak bulamaç haline getirilmiş kil serilmiş ,sonra da kuru kilden tep yığılmıştır
-Toprak yığını altında kalan mezar odalarının yeri büyük boy tümülüslerde ortada, alçak tümülüsler de ise mezar soyguncularına karşı alınan önlemle merkezden uzak yerlerde bulunmaktadır.
- Ankara’nın Polatlı İlçesine bağlı Gordion (Yassıhöyük) de yer alır.
- Mezar odasının Tümülüs tepesinin güneybatısında yer aldığı saptanmıştır.
Mezar odasında gözleri kamaştıran mezar hediyelerinin arasında, 500 yaşındaki bir çam ağacı kütüğünden tek parça oyularak yapılmış bir ölü yatağının üzerinde 1.59 boyunda iskelet bulunmuştur. Odada çok sayıda ölü hediyeleri ele geçirilmiştir. Bunlar arasında dokuz masa, iki kakma paravan, üç büyük bronz kazan ve 166 adet küçük bronz kap ile 154 fibula (çengelli iğne) bulunmaktadır. Mezar odasında bulunan eserlerin çoğunluğu Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndedir.
Büyük Tümülüsün kime ait olduğu çok önemli bir tartışma konusudur. Mezarda odanın sahibine ait herhangi bir yazılı belge ele geçmemiştir. Mezarın boyutları ve ölü hediyelerinin zenginliği göz önüne alınırsa bu mezar anıtının Frigya’nın en güçlü döneminde yaşayan bir krala ait olduğu düşünülmelidir.
Tümülüsün yapılış tarihi de tartışmalıdır. Young'a göre; bu ölçekteki bir yapı Kimmer felaketinden sonra intihar ettiği sanılan Kral Midas'ın ölümünü takiben yapılamazdı. Young, bu mezarın kral Midas'tan önce tahtta bulunan bir krala (muhtemelen Gordias'a) olabileceğini, dolayısı ile tarihinin İ.Ö. 725-720 olduğunu düşünmektedir.
Mezar odasındaki ahşaplar üzerinde gerçekleştirilen dendrakronoloji çalışmaları ahşapların İ.Ö. 740 civarında kesildiğini göstermektedir.
TÜMÜLÜSÜN MİMARİSİ
- Kütükler ardıç ya da sedir ağacından yapılarak birbiri üzerine
yerleştirilmiştir.
- Bunlar birbirleriyle bağlantılı olmadığı İçin yapının her yanından moloz taşlarıyla desteklenmiştir.
- Kral öldükten sonra cesedi ve ölü hediyeleriyle birlikte mezara yerleştirilmiş ardından üzerine çatı yerleştirilmiştir.
- Çatı üçgendir ve kalaslarla örtülüdür.
- Bunların en üstüne ise 4m yüksekliğinde taş tabakası yığılmıştır.
- Mezar odası 6.20m uzunluğunda, 5.15m genişliğindedir
- İçinde büyük bir yatak bulunmaktaydı.
- Yatak üzerinde bir adet erkek iskeletine rastlanmıştır.
Mezar Buluntuları:
- Ölü hediyesi olarak zengin bir mezardır.
- Mezarda 9 adet asa bulunmuştur.
- Doğu duvarı karşısında ise iki adet tahta Pano vardır.
- Üç ayaklı tunç kazanlar 3 adettir.
ve içlerinde tunç vazolarla birlikte bulunmuştur.
- Bu tunç vazoların içine ölü için yemek koyulmuştur.
- Yatağın başucunda krala ait 145
adet fibula ele geçmiştir.
- Buluntular arasında koç ve aslan başlı situlalar (bakraç) ilginç eserlerdendir.
- Asur Stili özelliği taşımaktadırlar.
Büyük Tümülüsün Tarihi- En büyük Frig Tümülüsü olan bu mezarda gömülü olan kişinin kesin kimliği bilinmese de bu zengin mezarın Kral Midas’a ait olduğu yoğunlukla kabul edilmektedir.
- Tümülüs MÖ 8.yy’a yani Kral Midas dönemine tarihlenmektedir.
- 1936 yılında kazıldığı zaman yüksekliği 12m çevresi ise 80m kadardır.
- Bu tümülüs de bir saray mensubuna aittir.
- İçinde bütünüyle bozulmuş 4-5 yaşlarına ait bir çocuk gömüsüne rastlanır
- İskelet, mezarın bir köşesindeki bulunmuştur.
- Ölü hediyeleri olasılıkla çocuğun hayattayken oynadığı oyuncaklardır.
- Aslan ve grifonlar, at, boyunduruk takımı öküz, aslan boğa mücadelesini gösterir heykelcikler ele geçmiştir.
- Bu tümülüsde de çok değişik işlevleri olan ahşaptan yapılmış eşya bulunmuştur.
- Kakma tekniğiyle yapılmış servis masası en iyi bulgulardandır.
- Tümülüs içinde ithal yolla gelmiş esereler, aynı zamanda yoğun dış ticaretin temsilcileridir.
- Kıbrıs üretimi bir lekythos, Fenike yapımı cam kap ve üzerinde Sargon II’nin adı yazılı cam kadeh bunlara örnektir.
Tümülüs’ün Tarihi:
Tümülüs’ün Gordion’daki Kimmer istilasından hemen önceye yani MÖ 700 civarına tarihlendirildiği saptanmıştır.
Çatının yıkılması sonucunda 3 ayağı üzerine çökmüş vaziyette bulunan tunç bir kazan içinde , ağaçtan yapılmış objeler yer almaktadır. Bu ağaç nesneleri; boğaya saldıran aslanlar, tek bir aslan figürü, beslenen kanatlı at, boyunduruktu öküz figürü ve balık yiyen grifon figürü oluşturmaktadır.
Mezar odasında ele geçen siyah cilalı kaplar İ.Ö. 7. yüzyılda, harap edilmeden önce, şehir tepesinde bulunan evlerdeki örneklere benzetmektedir ve bununla birlikte böylesine zengin bir mezarın Kimmer istilası sonrası yapılamayacağı ileri sürülmüştür. Bu nedenle Kimmer istilası öncesi bir zamanda (İ.Ö. 8. yüzyıldan 7. yüzyıla geçildiği bir dönemde) yapılmış olduğu kabul edilmektedir.
Mezar sunularının büyük bir bölümünü mezarın doğu ucunda yerde dağılmış olarak ele geçen toplam 34 bronz fıbula oluşturur. Doğu duvarının karşısında dört veya daha fazla seramik kap içlerinde ölüye bırakılan yiyecekleri ihtiva eder şekilde yerleştirilmiştir. Tümülüs W, gerek yapısal özellikleri gerekse ölü gömme adeti
bakımından "Tümülüs P" ile paralellik gösterir Bu nedenle Tümülüs İ Ö 8 yüzyılın son çeyreğine ait bir döneme yani Kimmer istilasından az önceki bir zamana tarihlemiştir
Mezar mekanı doğal kayaya oyulmuş, blok taşlardan oluşan bir dromos ile ahşap kalaslardan inşa edilmiş bir mezar odasından oluşmaktadır. Diğer taraftan Tümülüs W, Gordion'da bulunan tümülüsler içinde en eski örnek olarak kabul edilmektedir ve denrokronolojik çalışmalar İ.Ö. 8. yüzyıl ortalarında inşa edildiğini kanıtlamıştır..
Düzleştirilen zemin üzerine ardıç kalaslardan inşa edilen odanın üzeri de 20-30 cm. kalınlığında ahşap kalaslarla tonoz şeklinde örtülmüştür. Üst örtüyü oluşturan kalasların arası tahta parçalarla doldurulduktan sonra killi bir çamurla sıvanmıştır. Ahşap mezar odasının ölçüleri 2.50 x 2 m. olup, yüksekliği 1.85 m.’dir. Mezar odasının iç duvarları yatay ahşap hatıllardan oluşturulmuştur ve her bir hatıl bir friz olarak değerlendirilmiştir.
devam edecek
Trakya ve Frigya’daki ölü gömme gelenekleri arasındaki benzerlikler dikkat çekicidir. Herodotos’un söz ettiği Trakya ölü gömme törenlerinin, Frigler için de geçerli olabileceğini ileri sürülmüştür. Trakyalılar’da ölü gömme töreni şöyle anlatılmaktadır: “Ölüm meydana geldikten sonra, ölünün gözleri kapanır ve vücut yıkanır, organlar, vücut tam olarak donmadan önce kesin bir pozisyonda ip ya da havluyla bağlanır. Kafa, çenelerin açılmasını önlemek için hafifçe doğrultulur. Bu hareketler kuşkusuz, Hint-Avrupa ölü gömme uygulamalarında kök salmış olduğu gibi geniş olarak yerine getirilmektedir. Frig ölü gömme törenini de belirtir.
- Frig soyluları ölülerini ya kayalara oyulmuş anıt mezarlara ya da tümülüslere gömmüşlerdir.
- Günümüzde Kaya mezarlarının çoğu soyulmuş olduğu için mimari dışında fazla bilgi vermezler.
- Soylular için kentlerin dışında görkemli yığma mezarlar yapılırken, geniş halk kitleleri için gösterişsiz mezarlar kullanılmıştır.
- Pazarlı’da halkın, ölülerini kalenin içindeki basit mezarlara, sırt üstü yatırarak gömdükleri saptanmıştır.
- Boğazköy halkı ise, ölülerini yakıp, küllerini küpler içine koyarak gömmüşlerdir.
- Ayrıca Boğazköy’de çocuk mezarı olarak kullanılan bir vazo bulunmuştur.
Tümülüslerin kökenleri hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Mehmet Özdoğan: “Anadolu’da tümülüs yapımına Demir Çağı’nda başlandığını ve bunun Friglerle ilişkilendirildiğini bilmekteyiz; bununla birlikte Balkanlarda ve Trakya’da tümülüs yapma geleneği hemen hemen M.Ö. 3. bin yılda başlamıştır…” şeklinde bir görüş ileri sürmektedir.
Friglerde Tümülüs Yapım Tekniği
- Frigya tümülüslerindeki mezar odalarının ahşap yapısı çok ileri bir tekniğin eseridir.- Frigler tümülüs içinde ölülerini, önceleri yakmadan direkt ahşap sedirler üzerine yatırmışlardır.
- MÖ 7. yüzyılın sonlarından itibaren ise, Yunanistan’dan gelen etkilerle ölülerini yakarak mezar içine bırakmaya başlamışlardır.
- Frig tümülüslerini, Lidya ve Yunan mezarlarından ayıran özellikler mezar odaları yapımında taş yerine tahta kullanılması, yığma tepe toprağının çevreye yayılmasını önlemeye yarayan krepis duvarı ve mezar odasına geçit veren dromos kullanılmamasıdır.
- Tümülüslerin yüksekliği gömülen kişinin önemine göre 2-3 ile 60-70 metre arasında değişmektedir.
- Ahşap mezar odasına ölü ve ölü armağanlarının bırakılarak ahşap çatının kapatılmasından sonra, odanın üzeri büyük bir yığma tepeyle örtülmüştür
- Toprak yığınının ahşap mezar odasına yapacağı baskıyı en aza indirmek için mezar odasının üstü moloz taşlarla kaplanmış, bunun üzerine kalitesi ve direnci fazla olan, sulandırılarak bulamaç haline getirilmiş kil serilmiş ,sonra da kuru kilden tep yığılmıştır
-Toprak yığını altında kalan mezar odalarının yeri büyük boy tümülüslerde ortada, alçak tümülüsler de ise mezar soyguncularına karşı alınan önlemle merkezden uzak yerlerde bulunmaktadır.
TÜMÜLÜS MM (Büyük Tümülüs)
- Ankara’nın Polatlı İlçesine bağlı Gordion (Yassıhöyük) de yer alır.
- Mezar odasının Tümülüs tepesinin güneybatısında yer aldığı saptanmıştır.
Mezar odasında gözleri kamaştıran mezar hediyelerinin arasında, 500 yaşındaki bir çam ağacı kütüğünden tek parça oyularak yapılmış bir ölü yatağının üzerinde 1.59 boyunda iskelet bulunmuştur. Odada çok sayıda ölü hediyeleri ele geçirilmiştir. Bunlar arasında dokuz masa, iki kakma paravan, üç büyük bronz kazan ve 166 adet küçük bronz kap ile 154 fibula (çengelli iğne) bulunmaktadır. Mezar odasında bulunan eserlerin çoğunluğu Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndedir.Büyük Tümülüsün kime ait olduğu çok önemli bir tartışma konusudur. Mezarda odanın sahibine ait herhangi bir yazılı belge ele geçmemiştir. Mezarın boyutları ve ölü hediyelerinin zenginliği göz önüne alınırsa bu mezar anıtının Frigya’nın en güçlü döneminde yaşayan bir krala ait olduğu düşünülmelidir.
Tümülüsün yapılış tarihi de tartışmalıdır. Young'a göre; bu ölçekteki bir yapı Kimmer felaketinden sonra intihar ettiği sanılan Kral Midas'ın ölümünü takiben yapılamazdı. Young, bu mezarın kral Midas'tan önce tahtta bulunan bir krala (muhtemelen Gordias'a) olabileceğini, dolayısı ile tarihinin İ.Ö. 725-720 olduğunu düşünmektedir.
Mezar odasındaki ahşaplar üzerinde gerçekleştirilen dendrakronoloji çalışmaları ahşapların İ.Ö. 740 civarında kesildiğini göstermektedir.
TÜMÜLÜSÜN MİMARİSİ
- Kütükler ardıç ya da sedir ağacından yapılarak birbiri üzerine
yerleştirilmiştir.
- Bunlar birbirleriyle bağlantılı olmadığı İçin yapının her yanından moloz taşlarıyla desteklenmiştir.
- Kral öldükten sonra cesedi ve ölü hediyeleriyle birlikte mezara yerleştirilmiş ardından üzerine çatı yerleştirilmiştir.
- Çatı üçgendir ve kalaslarla örtülüdür.
- Bunların en üstüne ise 4m yüksekliğinde taş tabakası yığılmıştır.
- Mezar odası 6.20m uzunluğunda, 5.15m genişliğindedir
- İçinde büyük bir yatak bulunmaktaydı.
- Yatak üzerinde bir adet erkek iskeletine rastlanmıştır.
Mezar Buluntuları:
- Ölü hediyesi olarak zengin bir mezardır.
- Mezarda 9 adet asa bulunmuştur.
- Doğu duvarı karşısında ise iki adet tahta Pano vardır.
- Üç ayaklı tunç kazanlar 3 adettir.
ve içlerinde tunç vazolarla birlikte bulunmuştur.
- Bu tunç vazoların içine ölü için yemek koyulmuştur.
- Yatağın başucunda krala ait 145
adet fibula ele geçmiştir.
- Buluntular arasında koç ve aslan başlı situlalar (bakraç) ilginç eserlerdendir.
- Asur Stili özelliği taşımaktadırlar.
Büyük Tümülüsün Tarihi
- Tümülüs MÖ 8.yy’a yani Kral Midas dönemine tarihlenmektedir.
TÜMÜLÜS P
- Tümülüs düz bir zemin üzerine kurulmuştur.- 1936 yılında kazıldığı zaman yüksekliği 12m çevresi ise 80m kadardır.
- Bu tümülüs de bir saray mensubuna aittir.
- İçinde bütünüyle bozulmuş 4-5 yaşlarına ait bir çocuk gömüsüne rastlanır
- İskelet, mezarın bir köşesindeki bulunmuştur.
- Ölü hediyeleri olasılıkla çocuğun hayattayken oynadığı oyuncaklardır.
- Aslan ve grifonlar, at, boyunduruk takımı öküz, aslan boğa mücadelesini gösterir heykelcikler ele geçmiştir.
Aslan Boğa Mücadelesi Ahşap Figürin MÖ 700 Libasyon kabı
kakma tekniğiyle yapılmış servis masası
- Mezar odasının tavanı çökmüş olduğu için mobilyaların bir kısmı tahrip olmuştur.
- Bu tümülüsde de çok değişik işlevleri olan ahşaptan yapılmış eşya bulunmuştur.
- Kakma tekniğiyle yapılmış servis masası en iyi bulgulardandır.
- Tümülüs içinde ithal yolla gelmiş esereler, aynı zamanda yoğun dış ticaretin temsilcileridir.
- Kıbrıs üretimi bir lekythos, Fenike yapımı cam kap ve üzerinde Sargon II’nin adı yazılı cam kadeh bunlara örnektir.
Tümülüs’ün Tarihi:
Tümülüs’ün Gordion’daki Kimmer istilasından hemen önceye yani MÖ 700 civarına tarihlendirildiği saptanmıştır.
Çatının yıkılması sonucunda 3 ayağı üzerine çökmüş vaziyette bulunan tunç bir kazan içinde , ağaçtan yapılmış objeler yer almaktadır. Bu ağaç nesneleri; boğaya saldıran aslanlar, tek bir aslan figürü, beslenen kanatlı at, boyunduruktu öküz figürü ve balık yiyen grifon figürü oluşturmaktadır.
Mezar odasında ele geçen siyah cilalı kaplar İ.Ö. 7. yüzyılda, harap edilmeden önce, şehir tepesinde bulunan evlerdeki örneklere benzetmektedir ve bununla birlikte böylesine zengin bir mezarın Kimmer istilası sonrası yapılamayacağı ileri sürülmüştür. Bu nedenle Kimmer istilası öncesi bir zamanda (İ.Ö. 8. yüzyıldan 7. yüzyıla geçildiği bir dönemde) yapılmış olduğu kabul edilmektedir.
TÜMÜLÜS W
1959'da Pennsylvania Üniversitesi Müzesi adına yapılan kazılar sonucunda açığa çıkarılmıştır. Ağaç mezar odası 4.62 - 3.30 m. ve 1.5 m. yüksekliğinde ebatlara sahip olup tabanı muhtemelen 11 adet kalastan yapılmıştır. Tümülüs W'de ele geçen mezar eşyalarının zenginliği ve kalitesi burada yatan kişinin önemli bir şahıs olduğunu vurgular.Mezar sunularının büyük bir bölümünü mezarın doğu ucunda yerde dağılmış olarak ele geçen toplam 34 bronz fıbula oluşturur. Doğu duvarının karşısında dört veya daha fazla seramik kap içlerinde ölüye bırakılan yiyecekleri ihtiva eder şekilde yerleştirilmiştir. Tümülüs W, gerek yapısal özellikleri gerekse ölü gömme adeti
bakımından "Tümülüs P" ile paralellik gösterir Bu nedenle Tümülüs İ Ö 8 yüzyılın son çeyreğine ait bir döneme yani Kimmer istilasından az önceki bir zamana tarihlemiştir
TATARLI TÜMÜLÜSÜ (İ.Ö. 478 +4/-7)
Mezar mekanı doğal kayaya oyulmuş, blok taşlardan oluşan bir dromos ile ahşap kalaslardan inşa edilmiş bir mezar odasından oluşmaktadır. Diğer taraftan Tümülüs W, Gordion'da bulunan tümülüsler içinde en eski örnek olarak kabul edilmektedir ve denrokronolojik çalışmalar İ.Ö. 8. yüzyıl ortalarında inşa edildiğini kanıtlamıştır..
Düzleştirilen zemin üzerine ardıç kalaslardan inşa edilen odanın üzeri de 20-30 cm. kalınlığında ahşap kalaslarla tonoz şeklinde örtülmüştür. Üst örtüyü oluşturan kalasların arası tahta parçalarla doldurulduktan sonra killi bir çamurla sıvanmıştır. Ahşap mezar odasının ölçüleri 2.50 x 2 m. olup, yüksekliği 1.85 m.’dir. Mezar odasının iç duvarları yatay ahşap hatıllardan oluşturulmuştur ve her bir hatıl bir friz olarak değerlendirilmiştir.
devam edecek
