a. İnsan Öldüğü Zaman
Birinci hadis-i şerif, Deylemî ve daha başka kaynaklarda, Ebû Hüreyre RAdan rivayet edilmiş. Peygamber SAS buyuruyor ki:
RE. 62/12 (İzâ mâtel-meyyitü tekùlül-melâiketü mâ kaddeme, ve tekùlün-nâsü mâ ahhara.)
Kısa bir hadis-i şerif. Diyor ki Rasûlüllah SAS Efendimiz:
(İzâ mâtel-meyyitü) "Ölü öldüğü zaman, (tekùlül-melâiketü mâ kaddeme) melekler, 'Bu zât, bu ölen kişi, bu insan, kendisinden evvel ahirete ne takdim etti, önceden ne gönderdi?' diye sorarlar."
Burdaki mâ soru edatı. (Mâ kaddeme) "Neyi takdim etti? Önceden neler gönderdi ahirete?" der melekler. Çünkü onlar için önemli olan, tabii ölen kul için de önemli olan bu dünyada yapmış olduğu amellerdir, hayrâttır, hasenâttır, iyiliklerdir.
Kaddeme; önceden göndermek, takdim etmek, bir işi bir şeyden önce yapmak demek. İnsanoğlu tabii, bu dünyada iyi bir şey yapınca, yaptığı iyiliğin sevabı ahirete gidiyor. Kötülük yapınca da, vebali ahirette karşısına çıkacak. Her şey kayda geçiyor.
Peygamber Efendimiz koyun kestirmiş de, "Dağıtın bunları!" demiş. Namazdan geldikten sonra da, "Ne yaptınız, dağıttınız mı kurbanı?" deyince; demişler ki:
"--Yâ Rasûlallah, bir budu hariç hepsini değıttık, bir budu bizim oldu, bizde kaldı."
Demiş ki Peygamber Efendimiz:
"--Bir budu hariç hepsi bizim olmuş."
Yâni dağıtılanlar sevap olarak kayda geçtiği için, "Dağıtılanlar asıl bizim oldu." diyor. Ötekisi bu dünyada yenilecek, kalacak. Ama dağıtılanlar, artık sevap olarak önceden ahirete postalanmış, gönderilmiş, kayda geçmiş ve kazanılmış oluyor.
"Acaba bu ölen kişi neler göndermiş? Ne yapmış?.. Namaz mı kıldı, oruç mu tuttu? Ne gibi hayırlar işledi, ne gibi sadakalar verdi?" diye melekler bunu sorarlar.
(Ve tekùlün-nâs, mâ ahhara) "İnsanlar da, 'Bu kişi geride ne bıraktı, mirası nedir, geride nesi kaldı?' diye sorarlar. Hem meraktan sorarlar, "Zenginin malı züğürdün çenesini yorar." demiş ecdadımız, latîfe yoluyla. Yâni, "Allah Allah! Bu adam ne bıraktı acaba, geride ne servet bıraktı? Çok zengin adamdı, şu kadar fabrikası, bu kadar evi barkı vardı..." derler.
Günümüzde de öyle oluyor ya, serveti artık gazetelere geçiyor ve herkes onu konuşuyor. Meraktan dolayı da insanlar, böyle sorarlar.
Bir de ilgililer, mirası alacak olanlar sorar, "Bakalım ne gelecek bize?" diye. Ondan artık şu kadar miras gelecek, bu kadar miras gelecek diye düşünürler.
İnsanoğlu da esas itibariyle mal biriktirmeğe meraklıdır. Malı biriktirir, çoğaltır, zenginler, zenginler... Zenginledikçe rahatlar, istikbalini emniyete aldığını düşünür insan. Malı da sağa sola kaptırmamağa çalışır.
Zenginleştikçe, kaptırmamağa çalıştıkça zenginlediği için, o kadar malı var, ama vermiyor bir türlü... Zâten verseydi bu kadar olmazdı gibi bir durum.
Bazan de aksi olabiliyor. Kul veriyor; Allah-u Teàlâ Hazretleri verdiğinin yerine, yeniden o kula nimet, mal ve mülk ihsân ediyor. Verilen boşa gitmiyor, mânevî bakımdan halefi daha fazlasıyla geliyor verdiği için...
İşte onu düşünemeyen, imanı zayıf olan, yakîni eksik olan insanlar, verince bir şey kalmayacak sanıyorlar. Şeytan de der ki:
"--Ne veriyorsun, verme, sonra sana kalmayacak! Sonra aç kalırsın, açık kalırsın!" der.
İşte böyle aslında keşke insanlar mirasçılarının mallarının bekçisi durumuna düşürmeseler kendilerini... Mirasçıya kalacak malı ısrarla, hasislikle hayır yapmıyor, sadaka vermiyor, bekliyor, bekliyor; ondan sonra ölüyor. Mirasçılar tabii, "Geride ne bırakmış?" derler ve yerler, içerler. "Ölüm hak, miras helâl!" diye. Ama adam hayrını yapmamış olur, zekâtını vermemiş olur; ahirette onun cezasını çeker, hesabını vermeğe uğraşır, ter döker durur.
b. İbadetlerin ve Hayırların Faydası
İkinci hadis-i şerif, Sevban RA'dan Peygamber Efendimiz buyurmuş ki:
RE. 63/4 (İzâ mâtel-mü'minü) "Mü'min vefat ettiği zaman, (kânetis-salâtü inde re'sihî) kıldığı namaz gelir, başucunda durur. (Ve sadakatü inde yemînihî) Farz sadaka olan zekât veya nafile sadakaları, hayrât ü hasenâtı sağ tarafında durur. (Ves-sıyâmü inde sadrihî) Oruç da göğsünün yanında olur." Böylece ibadetleri kabirde kişiye yoldaş olur.
İnsana fayda verecek olan, hayrât ü hasenâtıdır, ibadât ü tâatıdır. Kabirde onlar yoldaş olur, ahirette onlar fayda verir. Güneşin insanın beynine yaklaşıp da beynini kaynattığı; insanların durumlarına göre ağızlarına, dizlerine kadar terlere battığı zaman da, cömert kişiler sadakasının gölgesinde gölgelenir.
Demek ki, kabirde iken yoldaş ve arkadaş oluyor; kıyamette de sadakası gölge oluyor. Hadis-i şeriflerden bunları biliyoruz.
Onun için aziz ve muhterem kardeşlerim, aldatıcı duyguları bir tarafa bırakalım! Kendi kendimizi, kendi ruhî durumumuzu iyi tahlil edelim! Ölümün ne zaman geleceğini kimse bilmiyor, kimse sevmiyor. Ölmek de istemiyor ama, birden ölüm geliveriyor. Bir gün önce yanınızda sizle konuşan insan, ertesi gün kabrİstana gömülmüş oluyor, aramızdan ayrılmış oluyor. Amel defteri dürülmüş oluyor.
Tabii sadaka-i câriye bırakanların, hayırlı evlât yetiştirenlerin, faydalanılan ilim bırakanların amel defterikapanmıyor. Hayırlı evlâtları dua ettikçe, ilim kitapları okundukça, yaptığı hayırdan insanlar istifade ettikçe, onlar bundan fayda görecekler ve kabirde memnun olacaklar.
Evlatlarını iyi yetiştirmişlerse, evlâtlarının güzel haberleri onlara tebliğ edildikçe, kabirde nurları ve sürurları artar. Evlâtlarını iyi yetiştirmedilerse, mü'min yetiştirmedilerse, dünya ehli olarak yetiştirdilerse; onların yaptığı bütün kötü, fenâ icraat annesine, babasına tebliğ edilecek. "Eyvah, bizim çocuk yine şöyle yapmış!.. Eyvah, ne kadar günaha girmiş!.." diye, kabirde kemikleri sızlar.
Bunların hepsi hadis-i şeriflerde geçen şeyler.
c. Bid'at Sahibinin Ölümü
Diğer bir hadis-i şerif Enes RA'dan. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:
RE. 62/14 (İzâ mâte sàhibi bid'atin fekad fütiha fil-islâmi fethun) "Bid'at sahibi bir herif, bir kişi, bir insan öldüğü zaman, İslâm'da bir fütûhat meydana gelmiş olur." Çünkü adam bozguncuydu, bid'atçıydı, dini bozacak icraatı, kanâati vardı, yazıyordu, söylüyordu. Bundan dolayı o öldü mü, bir fütûhat olmuş olur.
Hani duyuyoruz ki, müslümanlar falanca yeri fethetmişler, falanca yerde savaşı kazanmışlar, filanca yerde zafer nasib olmuş; seviniyoruz. Fütûhattan, böyle olumlu gelişmelerden insan memnun oluyor. Bu da bir olumlu gelişme oluyor.
Bunun aksine, alim bir kimse de vefat ettiği zaman, İslâm'ın surunda telâfisi olmayan bir gedik meydana gelmiş olur. Surun bir kenarı yıkılmış olur. Kalenin o yıkık yeri tehlikeli, ordan düşman gelebilir. Alim kişi orayı kapatıyordu, İslâm'a hizmet ediyordu. O gittiği zaman, İslâm'ın kalesinde bir yıkıntı, duvarında bir gedik meydana gelmiş olur.
Allah-u Teàlâ Hazretleri bizleri ilim erbabı eylesin... Alimleri başımızdan eksik etmesin... İslâm kalesinin duvarları yıkılmasın... Allah-u Teàlâ Hazretleri bizi bid'atçılardan, fasıklardan, fâcirlerden, müşriklerden, münafıklardan korusun...
Onlar da, demek ki İslâm'ın fütûhâtını engelleyen, İslâm'a zarar veren yaratıklar oluyorlar. Onların adedinin artması toplum için bir felâket, onların yok olup gitmesi de toplum için bir ferahlık vesîlesi oluyor.
d. Ölüye Telkın Verilmesi
Taberânî, İbn-i Asâkir, Deylemî Ebû Ümâme RA'dan rivayet etmişler. Buyuruyor ki Peygamber Efendimiz:
RE. 62/15 (İzâ mâte ehadün min ihvâniküm fenesertüm aleyhit-türâbü felyekum racülün minküm inde re'sihî, sümme liyekul: Yâ fülânebne fülâneh! Feinnehû yekùlü: Erşidnâ rahimekellàh! Velâkin lâ teş'urûn.
Sümme liyekùl: Üzkür mâ haracte aleyhi mined-dünyâ şehâdete en lâ ilâhe illallàhu ve enne muhammeden abdühû ve rasûlühû, ve enneke radîte billâhi rabben, ve bimuhammedin nebiyyen, ve bil-islâmi dînen, ve bil-kur'âni imâmâ.
Feinnehû izâ feale zâlike, ehaze münkerun ve nekîrun ehadühümâ yede sàhibihî, sümme yekùlü lehû: Ahric binâ min indi hâzâ, mâ nasneu bihî ve kad lukkıne hüccetühû, velâkin lillâhi azze ve celle huccetühû dûnehüm. Kàle racülün: Yâ rasûlallah, fein lem a'rif ümmehû? Kàle: Ensibhü ilâ havvâ', fülânebne havvâ.) Sadaka rasûlüllàh, fî mâ kàl, ev kemâ kàl.
Şimdi bu hadis-i şerifin uzun metnini okuduk. Bu aynı zamanda ölüye kabri başında telkın yapılmasını tavsiye eden bir hadis-i şerif oluyor.
Şimdi vâlidemizi Cennetül-Muallâ kabristanına, Hazret-i Hatice Anamız'ın kabrine yakın bir yere defnetmek nasîb oldu. Biz orda Yâsin okurken, birileri geldi. Bize, "Kur'an okumayın!" dediler. "Gömülmeden evvel okusanız olurdu, sonra yapmayın!" filân diye müdahale ettiler.
Şimdi burada okuyalım bakalım, Peygamber Efendimiz ne buyuruyor:
(İzâ mâte ehadün min ihvâniküm) "Sizin mü'min kardeşlerinizden birisi öldüğü zaman; (fenesertüm aleyhit-türâb) onu kabre koyup da üzerine toprağı saçtığınız zaman..." Nesera, toprak saçmak demek." Tabii kapatıp üstüne toprağı saçıyoruz. (Felyekum racülün minküm inde re'sihî) "Sizden bir adam onun başı ucunda ayağa kalksın, dursun (sümme liyekul: Yâ fülânebne fülâneh!) ve desin ki:
'--Ey falanca hanımın oğlu filân!'"
Neden?.. Çünkü asıl annesinden biliniyor kişiler. Onun için annesinin adıyla söylenecek.
(Feinnehû yekùlü) "Çünkü, vefat eden kimse der ki, (Erşidnâ rahimekellàh!) 'Bizi irşad et! Allah sana merhametini, rahmetini ihsan eylesin, aman bize yardım eyle! Aman bize yol göster, aman bizi irşad eyle!' der. (Velâkin lâ teş'urûn) Fakat siz hissedemezsiniz."
Biz hissedemeyiz ama, Peygamber Efendimiz böyle buyuruyor. Başka hadis-i şeriflerde de geçiyor: Kabre konulan insan denize düşmüş, denizde çırpınan kimse gibidir, her yerden yardım bekler. Kabre konulunca, başucunda ayakta duran kimseye dua ederek, "Allah sana rahmeylesin, lütfeylesin; aman bana yardım et, yol göster! Aman bir şeyler anlat, söyle!" der. Fakat insanlar duyamıyor bunu; duyan duyuyor.
(Sümme liyekul) "Sonra o başucunda duran, telkını veren kimse desin ki: (Üzkur) 'Ey ölen kişi, ey kabirdeki kişi, hatırla! (Mâ harecte mined-dünyâ) Dünyadan hangi iman üzere ayrılmış isen, onu hatırla! Dünyadan ayrıldığın zaman, öldüğün zaman üzerinde olduğun, sahib olduğun imanı hatırla! Hangi din üzereydin, hangi iman üzereydin, onu hatırına getiriver!'"
Tabii o vefat ve kabre konulma heyecanlı bir şey... Onun için ötekisine, "Aklını dağıtma, heyecanlanma, hatırla!" diyoruz. (Şehàdete en lâ ilâhe illalah) "Hani Allah'tan başka ilâh olmadığına şehadet ettiğini; (ve enne muhammeden abdühû ve rasûlühû) ve Muhammed'in de Allah'ın kulu ve rasûlü olduğunu hatırla! Onu söylüyordun ya, 'Eşhedü en lâ ilâhe illallah, ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühû' diyordun ya, onu hatırla! Öleceğin sırada o söylediğin sözü, üzerinde bulunarak, sahib olarak vefat ettiğin o imanını hatırla, söyle: 'Allah var, şerîki nazîri yok; Muhammed onun kulu ve Rasûlü...'"
Şimdi tabii Peygamber Efendimiz altını çize çize, üstüne bastıra bastıra kendisinin âciz, nâçiz bir beşer olduğunu, Allah'ın bir kulu olduğunu beyan etmiştir. Çünkü eski ümmetlerden İsevîler, Hazret-i İsâ'nın peygamber olarak güzel hallerini, mucizelerini görünce, ona "Allah'ın oğlu" deyiverdiler. Halbuki Allah kadın edinmemiştir, gelin almamıştır, oğlu doğmamıştır. Bütün varlıklar Cenâb-ı Hakk'ın yaratıklarıdır. İnsanlar Allah'ın kullarıdır.
Onlar, "Allah'ın oğlu" deyiverdiler. Çok yanlış... (İnneküm letekùlûne kavlen azîmâ) "Ey bu sözü söyleyenler, siz çok büyük veballi, ağır bir şey söylüyorsunuz. (Bühtânen azîmâ) Çok büyük bir iftira ileri sürüyorsunuz, çok saçma bir şey söylüyorsunuz." diye, Kur'an-ı Kerim'de bunu çok şiddetli bir şekilde reddediyor Cenâb-ı Hak Teàlâ Hazretleri... Yanlış söz söylediklerini beyan ediyor.
İnşaallah sizler ve bizler de tevhid yılı münasebetiyle Allah'tan başka tanrı olmadığını herkese söyleyeceğiz. Bunun çok yanlış olduğunu, çok günah olduğunu; Allah'ın buna çok gazab ettiğini, çok kızdığını söyleyeceğiz. Allah var ve şerîki, nazîri yok... Lâ ilâhe illallah; Allah'tan başka hiçbir tanrı, tapınılacak mâbud, ilâh yok...
Muhammed de onun hem kulu, hem elçisi... Kabiliyetli, meziyetli, son derece üstün bir insan... Cenâb-ı Hak onun o gelişmiş terbiyesine, gönlüne, kalbine peygamberlik vazifesi bahşetmiş. O da Cenâb-ı Hakk'ın vahyini alarak, emrini insanlara iletmiş Allah'ın rasûlü...
"Tamam, bu inanç üzere ölmüştün ya ey kabirdeki, bunu hatırla!" Başka?.. (Radîte billâhi rabben) "Hani sen bir de söylüyordun, içindeki duygular öyle değil miydi?.. Allah'ın rabbin olduğundan hoşnud ve razı idin, onu kabul ediyordun."
Ne kadar büyük şeref ki, Cenâb-ı Hakk'ın kuluyuz. Ne kadar büyük devlet ve izzet ki, o bizim Rabbimiz. "Sen hani onu da hatırla ki, 'Ben Allah'a Rab olarak hoşnut ve razı oldum, onun Rabbim olduğunu bilerek, ona seve seve ibadet ederim.' diyordun ya..."
(Ve bimuhammedin nebiyyen) "Ve Muhammed'in de (SAS) senin peygamberin olduğundan hoşnud ve memnun, zevk ve şevk içindeydin ya... (Ve bil-islâmi dînen) İslâm'a da din olarak son derece memnundun, bağlıydın, hoşnuddun; İslâm dinin olduğu için son derece sürurluydun ya, bunları da hatırla!.."
(Ve bil-kur'âni imâmen) "Kur'an'ı da imam olarak edinmiştin ya, onu da hatırla!.." İmam, önder, lider demek. İmam kelimesinin şanı, şerefi, değeri, kıymeti çok yüksek. Hattâ devletin başındaki insana imâmül-müslimîn, müslümanların önderi denir. Şimdi imam sözü basit, çok küçümsenen, dudak bükülerek önem verilmeyen bir meslek gibi görülüyor. Halbuki imam, önder demek...
Biz mü'minler Kur'an-ı Kerim'i kendimize rehber ve önder olarak seçmişiz. Ondan son derece memnunuz. Bu durumdan fevkalâde sevinçliyiz. "Ey kabirdeki, hani sen böyle düşünüyordun ya, işte bunu da hatırla!.."
Demek ki, yardım olsun diye, irşad olsun diye kabirdeki insana neleri hatırlatmış oluyor başucundaki kişi?.. O da zaten, "Bana irşadda bulunun, Allah size rahmetini erdirsin!" diye yalvararak bekleyip duruyordu da, birçok kimse onun o yalvarmasını duymuyordu ya... İşte dünyadan ayrıldığı zamanki durumunu, o heyecanlanan, başına gelen bu olaylardan dolayı heyecan içinde olan, o kabirdeki kimseye hatırlatacak:
"--Hatırla, dünyadan sen Allah'tan başka ilah olmadığına, Muhammed'in onun kulu ve rasûlü olduğuna şehadet ederek ayrılmıştın ya... Allah'ın rabbin olduğuna razı idin, onu hatırla!.. Muhammed'in peygamberin olduğuna razı idin, onu hatırla!.. İslâm'ın dinin oluşundan memnun ve razı idin, onu hatırla!.. Kur'an'ın önderin ve rehberin olduğuna inanıyordun, onu hatırla!.." diyecek.
Şimdi tabii bu inanç üzere, bu hal üzere vefat etmiş olan kimseye bunlar hatırlatılacak; o da ordaki heyecanını yenerek cevapları güzel verecek. Kabirdeki sorgu sual haktır. Bu hususta hadis-i şerifler vardır. Bu telkını yapmayı Peygamber Efendimiz söylüyor.
Bu telkın mevtânın kendisinedir amma, Peygamber Efendimiz'in bize böyle buyurmasından, biz de son derece duygulanıyoruz. Durumun ciddiyetini anlıyoruz. Buna göre hayatımızı geçirmemiz gerektiğini de, iyice aklımıza yerleştiriyoruz.
Birinci hadis-i şerif, Deylemî ve daha başka kaynaklarda, Ebû Hüreyre RAdan rivayet edilmiş. Peygamber SAS buyuruyor ki:
RE. 62/12 (İzâ mâtel-meyyitü tekùlül-melâiketü mâ kaddeme, ve tekùlün-nâsü mâ ahhara.)
Kısa bir hadis-i şerif. Diyor ki Rasûlüllah SAS Efendimiz:
(İzâ mâtel-meyyitü) "Ölü öldüğü zaman, (tekùlül-melâiketü mâ kaddeme) melekler, 'Bu zât, bu ölen kişi, bu insan, kendisinden evvel ahirete ne takdim etti, önceden ne gönderdi?' diye sorarlar."
Burdaki mâ soru edatı. (Mâ kaddeme) "Neyi takdim etti? Önceden neler gönderdi ahirete?" der melekler. Çünkü onlar için önemli olan, tabii ölen kul için de önemli olan bu dünyada yapmış olduğu amellerdir, hayrâttır, hasenâttır, iyiliklerdir.
Kaddeme; önceden göndermek, takdim etmek, bir işi bir şeyden önce yapmak demek. İnsanoğlu tabii, bu dünyada iyi bir şey yapınca, yaptığı iyiliğin sevabı ahirete gidiyor. Kötülük yapınca da, vebali ahirette karşısına çıkacak. Her şey kayda geçiyor.
Peygamber Efendimiz koyun kestirmiş de, "Dağıtın bunları!" demiş. Namazdan geldikten sonra da, "Ne yaptınız, dağıttınız mı kurbanı?" deyince; demişler ki:
"--Yâ Rasûlallah, bir budu hariç hepsini değıttık, bir budu bizim oldu, bizde kaldı."
Demiş ki Peygamber Efendimiz:
"--Bir budu hariç hepsi bizim olmuş."
Yâni dağıtılanlar sevap olarak kayda geçtiği için, "Dağıtılanlar asıl bizim oldu." diyor. Ötekisi bu dünyada yenilecek, kalacak. Ama dağıtılanlar, artık sevap olarak önceden ahirete postalanmış, gönderilmiş, kayda geçmiş ve kazanılmış oluyor.
"Acaba bu ölen kişi neler göndermiş? Ne yapmış?.. Namaz mı kıldı, oruç mu tuttu? Ne gibi hayırlar işledi, ne gibi sadakalar verdi?" diye melekler bunu sorarlar.
(Ve tekùlün-nâs, mâ ahhara) "İnsanlar da, 'Bu kişi geride ne bıraktı, mirası nedir, geride nesi kaldı?' diye sorarlar. Hem meraktan sorarlar, "Zenginin malı züğürdün çenesini yorar." demiş ecdadımız, latîfe yoluyla. Yâni, "Allah Allah! Bu adam ne bıraktı acaba, geride ne servet bıraktı? Çok zengin adamdı, şu kadar fabrikası, bu kadar evi barkı vardı..." derler.
Günümüzde de öyle oluyor ya, serveti artık gazetelere geçiyor ve herkes onu konuşuyor. Meraktan dolayı da insanlar, böyle sorarlar.
Bir de ilgililer, mirası alacak olanlar sorar, "Bakalım ne gelecek bize?" diye. Ondan artık şu kadar miras gelecek, bu kadar miras gelecek diye düşünürler.
İnsanoğlu da esas itibariyle mal biriktirmeğe meraklıdır. Malı biriktirir, çoğaltır, zenginler, zenginler... Zenginledikçe rahatlar, istikbalini emniyete aldığını düşünür insan. Malı da sağa sola kaptırmamağa çalışır.
Zenginleştikçe, kaptırmamağa çalıştıkça zenginlediği için, o kadar malı var, ama vermiyor bir türlü... Zâten verseydi bu kadar olmazdı gibi bir durum.
Bazan de aksi olabiliyor. Kul veriyor; Allah-u Teàlâ Hazretleri verdiğinin yerine, yeniden o kula nimet, mal ve mülk ihsân ediyor. Verilen boşa gitmiyor, mânevî bakımdan halefi daha fazlasıyla geliyor verdiği için...
İşte onu düşünemeyen, imanı zayıf olan, yakîni eksik olan insanlar, verince bir şey kalmayacak sanıyorlar. Şeytan de der ki:
"--Ne veriyorsun, verme, sonra sana kalmayacak! Sonra aç kalırsın, açık kalırsın!" der.
İşte böyle aslında keşke insanlar mirasçılarının mallarının bekçisi durumuna düşürmeseler kendilerini... Mirasçıya kalacak malı ısrarla, hasislikle hayır yapmıyor, sadaka vermiyor, bekliyor, bekliyor; ondan sonra ölüyor. Mirasçılar tabii, "Geride ne bırakmış?" derler ve yerler, içerler. "Ölüm hak, miras helâl!" diye. Ama adam hayrını yapmamış olur, zekâtını vermemiş olur; ahirette onun cezasını çeker, hesabını vermeğe uğraşır, ter döker durur.
b. İbadetlerin ve Hayırların Faydası
İkinci hadis-i şerif, Sevban RA'dan Peygamber Efendimiz buyurmuş ki:
RE. 63/4 (İzâ mâtel-mü'minü) "Mü'min vefat ettiği zaman, (kânetis-salâtü inde re'sihî) kıldığı namaz gelir, başucunda durur. (Ve sadakatü inde yemînihî) Farz sadaka olan zekât veya nafile sadakaları, hayrât ü hasenâtı sağ tarafında durur. (Ves-sıyâmü inde sadrihî) Oruç da göğsünün yanında olur." Böylece ibadetleri kabirde kişiye yoldaş olur.
İnsana fayda verecek olan, hayrât ü hasenâtıdır, ibadât ü tâatıdır. Kabirde onlar yoldaş olur, ahirette onlar fayda verir. Güneşin insanın beynine yaklaşıp da beynini kaynattığı; insanların durumlarına göre ağızlarına, dizlerine kadar terlere battığı zaman da, cömert kişiler sadakasının gölgesinde gölgelenir.
Demek ki, kabirde iken yoldaş ve arkadaş oluyor; kıyamette de sadakası gölge oluyor. Hadis-i şeriflerden bunları biliyoruz.
Onun için aziz ve muhterem kardeşlerim, aldatıcı duyguları bir tarafa bırakalım! Kendi kendimizi, kendi ruhî durumumuzu iyi tahlil edelim! Ölümün ne zaman geleceğini kimse bilmiyor, kimse sevmiyor. Ölmek de istemiyor ama, birden ölüm geliveriyor. Bir gün önce yanınızda sizle konuşan insan, ertesi gün kabrİstana gömülmüş oluyor, aramızdan ayrılmış oluyor. Amel defteri dürülmüş oluyor.
Tabii sadaka-i câriye bırakanların, hayırlı evlât yetiştirenlerin, faydalanılan ilim bırakanların amel defterikapanmıyor. Hayırlı evlâtları dua ettikçe, ilim kitapları okundukça, yaptığı hayırdan insanlar istifade ettikçe, onlar bundan fayda görecekler ve kabirde memnun olacaklar.
Evlatlarını iyi yetiştirmişlerse, evlâtlarının güzel haberleri onlara tebliğ edildikçe, kabirde nurları ve sürurları artar. Evlâtlarını iyi yetiştirmedilerse, mü'min yetiştirmedilerse, dünya ehli olarak yetiştirdilerse; onların yaptığı bütün kötü, fenâ icraat annesine, babasına tebliğ edilecek. "Eyvah, bizim çocuk yine şöyle yapmış!.. Eyvah, ne kadar günaha girmiş!.." diye, kabirde kemikleri sızlar.
Bunların hepsi hadis-i şeriflerde geçen şeyler.
c. Bid'at Sahibinin Ölümü
Diğer bir hadis-i şerif Enes RA'dan. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:
RE. 62/14 (İzâ mâte sàhibi bid'atin fekad fütiha fil-islâmi fethun) "Bid'at sahibi bir herif, bir kişi, bir insan öldüğü zaman, İslâm'da bir fütûhat meydana gelmiş olur." Çünkü adam bozguncuydu, bid'atçıydı, dini bozacak icraatı, kanâati vardı, yazıyordu, söylüyordu. Bundan dolayı o öldü mü, bir fütûhat olmuş olur.
Hani duyuyoruz ki, müslümanlar falanca yeri fethetmişler, falanca yerde savaşı kazanmışlar, filanca yerde zafer nasib olmuş; seviniyoruz. Fütûhattan, böyle olumlu gelişmelerden insan memnun oluyor. Bu da bir olumlu gelişme oluyor.
Bunun aksine, alim bir kimse de vefat ettiği zaman, İslâm'ın surunda telâfisi olmayan bir gedik meydana gelmiş olur. Surun bir kenarı yıkılmış olur. Kalenin o yıkık yeri tehlikeli, ordan düşman gelebilir. Alim kişi orayı kapatıyordu, İslâm'a hizmet ediyordu. O gittiği zaman, İslâm'ın kalesinde bir yıkıntı, duvarında bir gedik meydana gelmiş olur.
Allah-u Teàlâ Hazretleri bizleri ilim erbabı eylesin... Alimleri başımızdan eksik etmesin... İslâm kalesinin duvarları yıkılmasın... Allah-u Teàlâ Hazretleri bizi bid'atçılardan, fasıklardan, fâcirlerden, müşriklerden, münafıklardan korusun...
Onlar da, demek ki İslâm'ın fütûhâtını engelleyen, İslâm'a zarar veren yaratıklar oluyorlar. Onların adedinin artması toplum için bir felâket, onların yok olup gitmesi de toplum için bir ferahlık vesîlesi oluyor.
d. Ölüye Telkın Verilmesi
Taberânî, İbn-i Asâkir, Deylemî Ebû Ümâme RA'dan rivayet etmişler. Buyuruyor ki Peygamber Efendimiz:
RE. 62/15 (İzâ mâte ehadün min ihvâniküm fenesertüm aleyhit-türâbü felyekum racülün minküm inde re'sihî, sümme liyekul: Yâ fülânebne fülâneh! Feinnehû yekùlü: Erşidnâ rahimekellàh! Velâkin lâ teş'urûn.
Sümme liyekùl: Üzkür mâ haracte aleyhi mined-dünyâ şehâdete en lâ ilâhe illallàhu ve enne muhammeden abdühû ve rasûlühû, ve enneke radîte billâhi rabben, ve bimuhammedin nebiyyen, ve bil-islâmi dînen, ve bil-kur'âni imâmâ.
Feinnehû izâ feale zâlike, ehaze münkerun ve nekîrun ehadühümâ yede sàhibihî, sümme yekùlü lehû: Ahric binâ min indi hâzâ, mâ nasneu bihî ve kad lukkıne hüccetühû, velâkin lillâhi azze ve celle huccetühû dûnehüm. Kàle racülün: Yâ rasûlallah, fein lem a'rif ümmehû? Kàle: Ensibhü ilâ havvâ', fülânebne havvâ.) Sadaka rasûlüllàh, fî mâ kàl, ev kemâ kàl.
Şimdi bu hadis-i şerifin uzun metnini okuduk. Bu aynı zamanda ölüye kabri başında telkın yapılmasını tavsiye eden bir hadis-i şerif oluyor.
Şimdi vâlidemizi Cennetül-Muallâ kabristanına, Hazret-i Hatice Anamız'ın kabrine yakın bir yere defnetmek nasîb oldu. Biz orda Yâsin okurken, birileri geldi. Bize, "Kur'an okumayın!" dediler. "Gömülmeden evvel okusanız olurdu, sonra yapmayın!" filân diye müdahale ettiler.
Şimdi burada okuyalım bakalım, Peygamber Efendimiz ne buyuruyor:
(İzâ mâte ehadün min ihvâniküm) "Sizin mü'min kardeşlerinizden birisi öldüğü zaman; (fenesertüm aleyhit-türâb) onu kabre koyup da üzerine toprağı saçtığınız zaman..." Nesera, toprak saçmak demek." Tabii kapatıp üstüne toprağı saçıyoruz. (Felyekum racülün minküm inde re'sihî) "Sizden bir adam onun başı ucunda ayağa kalksın, dursun (sümme liyekul: Yâ fülânebne fülâneh!) ve desin ki:
'--Ey falanca hanımın oğlu filân!'"
Neden?.. Çünkü asıl annesinden biliniyor kişiler. Onun için annesinin adıyla söylenecek.
(Feinnehû yekùlü) "Çünkü, vefat eden kimse der ki, (Erşidnâ rahimekellàh!) 'Bizi irşad et! Allah sana merhametini, rahmetini ihsan eylesin, aman bize yardım eyle! Aman bize yol göster, aman bizi irşad eyle!' der. (Velâkin lâ teş'urûn) Fakat siz hissedemezsiniz."
Biz hissedemeyiz ama, Peygamber Efendimiz böyle buyuruyor. Başka hadis-i şeriflerde de geçiyor: Kabre konulan insan denize düşmüş, denizde çırpınan kimse gibidir, her yerden yardım bekler. Kabre konulunca, başucunda ayakta duran kimseye dua ederek, "Allah sana rahmeylesin, lütfeylesin; aman bana yardım et, yol göster! Aman bir şeyler anlat, söyle!" der. Fakat insanlar duyamıyor bunu; duyan duyuyor.
(Sümme liyekul) "Sonra o başucunda duran, telkını veren kimse desin ki: (Üzkur) 'Ey ölen kişi, ey kabirdeki kişi, hatırla! (Mâ harecte mined-dünyâ) Dünyadan hangi iman üzere ayrılmış isen, onu hatırla! Dünyadan ayrıldığın zaman, öldüğün zaman üzerinde olduğun, sahib olduğun imanı hatırla! Hangi din üzereydin, hangi iman üzereydin, onu hatırına getiriver!'"
Tabii o vefat ve kabre konulma heyecanlı bir şey... Onun için ötekisine, "Aklını dağıtma, heyecanlanma, hatırla!" diyoruz. (Şehàdete en lâ ilâhe illalah) "Hani Allah'tan başka ilâh olmadığına şehadet ettiğini; (ve enne muhammeden abdühû ve rasûlühû) ve Muhammed'in de Allah'ın kulu ve rasûlü olduğunu hatırla! Onu söylüyordun ya, 'Eşhedü en lâ ilâhe illallah, ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühû' diyordun ya, onu hatırla! Öleceğin sırada o söylediğin sözü, üzerinde bulunarak, sahib olarak vefat ettiğin o imanını hatırla, söyle: 'Allah var, şerîki nazîri yok; Muhammed onun kulu ve Rasûlü...'"
Şimdi tabii Peygamber Efendimiz altını çize çize, üstüne bastıra bastıra kendisinin âciz, nâçiz bir beşer olduğunu, Allah'ın bir kulu olduğunu beyan etmiştir. Çünkü eski ümmetlerden İsevîler, Hazret-i İsâ'nın peygamber olarak güzel hallerini, mucizelerini görünce, ona "Allah'ın oğlu" deyiverdiler. Halbuki Allah kadın edinmemiştir, gelin almamıştır, oğlu doğmamıştır. Bütün varlıklar Cenâb-ı Hakk'ın yaratıklarıdır. İnsanlar Allah'ın kullarıdır.
Onlar, "Allah'ın oğlu" deyiverdiler. Çok yanlış... (İnneküm letekùlûne kavlen azîmâ) "Ey bu sözü söyleyenler, siz çok büyük veballi, ağır bir şey söylüyorsunuz. (Bühtânen azîmâ) Çok büyük bir iftira ileri sürüyorsunuz, çok saçma bir şey söylüyorsunuz." diye, Kur'an-ı Kerim'de bunu çok şiddetli bir şekilde reddediyor Cenâb-ı Hak Teàlâ Hazretleri... Yanlış söz söylediklerini beyan ediyor.
İnşaallah sizler ve bizler de tevhid yılı münasebetiyle Allah'tan başka tanrı olmadığını herkese söyleyeceğiz. Bunun çok yanlış olduğunu, çok günah olduğunu; Allah'ın buna çok gazab ettiğini, çok kızdığını söyleyeceğiz. Allah var ve şerîki, nazîri yok... Lâ ilâhe illallah; Allah'tan başka hiçbir tanrı, tapınılacak mâbud, ilâh yok...
Muhammed de onun hem kulu, hem elçisi... Kabiliyetli, meziyetli, son derece üstün bir insan... Cenâb-ı Hak onun o gelişmiş terbiyesine, gönlüne, kalbine peygamberlik vazifesi bahşetmiş. O da Cenâb-ı Hakk'ın vahyini alarak, emrini insanlara iletmiş Allah'ın rasûlü...
"Tamam, bu inanç üzere ölmüştün ya ey kabirdeki, bunu hatırla!" Başka?.. (Radîte billâhi rabben) "Hani sen bir de söylüyordun, içindeki duygular öyle değil miydi?.. Allah'ın rabbin olduğundan hoşnud ve razı idin, onu kabul ediyordun."
Ne kadar büyük şeref ki, Cenâb-ı Hakk'ın kuluyuz. Ne kadar büyük devlet ve izzet ki, o bizim Rabbimiz. "Sen hani onu da hatırla ki, 'Ben Allah'a Rab olarak hoşnut ve razı oldum, onun Rabbim olduğunu bilerek, ona seve seve ibadet ederim.' diyordun ya..."
(Ve bimuhammedin nebiyyen) "Ve Muhammed'in de (SAS) senin peygamberin olduğundan hoşnud ve memnun, zevk ve şevk içindeydin ya... (Ve bil-islâmi dînen) İslâm'a da din olarak son derece memnundun, bağlıydın, hoşnuddun; İslâm dinin olduğu için son derece sürurluydun ya, bunları da hatırla!.."
(Ve bil-kur'âni imâmen) "Kur'an'ı da imam olarak edinmiştin ya, onu da hatırla!.." İmam, önder, lider demek. İmam kelimesinin şanı, şerefi, değeri, kıymeti çok yüksek. Hattâ devletin başındaki insana imâmül-müslimîn, müslümanların önderi denir. Şimdi imam sözü basit, çok küçümsenen, dudak bükülerek önem verilmeyen bir meslek gibi görülüyor. Halbuki imam, önder demek...
Biz mü'minler Kur'an-ı Kerim'i kendimize rehber ve önder olarak seçmişiz. Ondan son derece memnunuz. Bu durumdan fevkalâde sevinçliyiz. "Ey kabirdeki, hani sen böyle düşünüyordun ya, işte bunu da hatırla!.."
Demek ki, yardım olsun diye, irşad olsun diye kabirdeki insana neleri hatırlatmış oluyor başucundaki kişi?.. O da zaten, "Bana irşadda bulunun, Allah size rahmetini erdirsin!" diye yalvararak bekleyip duruyordu da, birçok kimse onun o yalvarmasını duymuyordu ya... İşte dünyadan ayrıldığı zamanki durumunu, o heyecanlanan, başına gelen bu olaylardan dolayı heyecan içinde olan, o kabirdeki kimseye hatırlatacak:
"--Hatırla, dünyadan sen Allah'tan başka ilah olmadığına, Muhammed'in onun kulu ve rasûlü olduğuna şehadet ederek ayrılmıştın ya... Allah'ın rabbin olduğuna razı idin, onu hatırla!.. Muhammed'in peygamberin olduğuna razı idin, onu hatırla!.. İslâm'ın dinin oluşundan memnun ve razı idin, onu hatırla!.. Kur'an'ın önderin ve rehberin olduğuna inanıyordun, onu hatırla!.." diyecek.
Şimdi tabii bu inanç üzere, bu hal üzere vefat etmiş olan kimseye bunlar hatırlatılacak; o da ordaki heyecanını yenerek cevapları güzel verecek. Kabirdeki sorgu sual haktır. Bu hususta hadis-i şerifler vardır. Bu telkını yapmayı Peygamber Efendimiz söylüyor.
Bu telkın mevtânın kendisinedir amma, Peygamber Efendimiz'in bize böyle buyurmasından, biz de son derece duygulanıyoruz. Durumun ciddiyetini anlıyoruz. Buna göre hayatımızı geçirmemiz gerektiğini de, iyice aklımıza yerleştiriyoruz.
