Varagavank Manastırı

Yedi Kilise olarak da bilinen Varagavank Ermeni manastırı, Vaspurakan’ın en zengin ve en iyi bilinen manastırı ve de Van başpiskoposunun mevkii imiş. Manastır, günümüzde Erek Dağı olarak bilinen Varag Dağı’nın güney yamacına yakın bir konumda, Van şehrinin 10 kilometre kuzeydoğusundaymış.
Vaspurakan Kralı Senekerim-Hovhannes’in bu manastırı, hükümdarlık dönemi(1003-1022)nin başlarında yaptırdığı rivayet edilir, ancak burada bu tarihten önce de başka dini yapılar varmış.
Kral Senekerim, krallığındaki en mukaddes kalıntısını barındırması için mevcut kompleksi genişletip manastır yapmıştır. Krallığını Bizans İmparatorluğu’na devrettiğinde Senekerim bu kalıntıyı alıp Sivas’ın hemen dışındaki Surp Nişan Ermeni manastırına teslim etmiştir.

Manastırın Kiliseleri

1.Azize Sofya Kilisesi

2.Aziz Yahya Kilisesi

3.Meryem Ana Kilisesi
4.Aziz Kevork Jamatunu

5.Kutsal Seal Şapeli

6.Kutsal Haç Kilisesi
7.Aziz Sion Kilisesi

8.Çankuleli sundurma
Manastır, 17nci ve 18inci yüzyıllarda, Osmanlı ile Fars ımparatorlukları arasındaki savaşların son bulmasıyla gelişmiştir ancak 19uncu yüzyılda hızla gerilemiştir.

(Sağ) Varagavank Manastırı’nın 1915 – öncesi görünüşü
(Sol) Manastırın avlusunda

Van’ı ziyaret eden birçok Avrupalı gezgin, Varagavank’ı da ziyaret etmiştir ve buranın tarifini yazmıştır.20nci yüzyılın başlarında, Alman arkeolog Walter Bachman manastırın ayrıntılı bir planını çizmiştir.



(Sağ) Azize Sofya Kilisesi ile (solunda) Aziz Yahya Kilisesi’nin 1915-öncesi fotoğrafı
(Sol) Günümüze ulaşan binaları gösteren bir başka açı

Ana kilise olan Meryem Ana kilisesi (3), belki de Senekerim tarafından yaptırılmıştır, ancak durum buysa, daha sonraki dönemlerde epeyce onarım geçirmiştir (özellikle 1648 depreminden sonra).
Planı, Eçmiyadzin’de türünün ilk örneği 7nci yüzyıl Azize Hripsime kilisesininkine benzediğinden, bazen “Azize Hripsime tipi” diye adlandırılan türdendir. Aynı zamanda “dört apsis-dört niş” planı olarak da bilinir. Özelliği, apsis ile yan hücreler arasındaki neredeyse dairesel dört niştir.



Duvarlar şaşırtıcı derecede kabaca inşa edilmiştir. Kalın bir kat sıva, moloz çekirdeği örter. Sivri kemerli tonozlar ve duvarların st kısımları tuğladan örülmüştür. Orta sahının üzerinde bir kubbe varmış. Bu da tuğladanmış ve tuğla alın ile berkitilip içeriden silindirik ve dıştan onikigenmiş.
Ana kiliseye kuzey duvarından bitişik bir küçük yapı varmış, adı da Kutsal Seal Şapeli, (5). Kendinden geriye bir şey kalmamıştır.



Meryem Ana Kilisesi’nin batısında, Ermenice jamatun olarak bilinen bir büyük hol (4) vardır. Kapısındaki yazıt, buranın 1648′de mimar Tiratur tarafından yapıldığını kaydeder. Muhtemelen o yılki depremde mahvolan eski bir yapının yerine yapılmıştır. 14′e 14 metrelik kare bir yapıdır, güzel işçilikli kesme taştan yapılmıştır ve 9 sahına bölünmüştür. Orta sahının üzerindeki çatının, yüksek, sekizgen bir alnın üzerinde kubbesi varmış. Diğer sekiz sahınınsa bingilerin üstüne oturtulmuş kubbeli tonozlara sahiptir. Jamatundan kiliseye geçiş kapısı özellikle çok süslüdür ve Ermeni, Türk ve Fars motifleri karışımından faydalanmıştır.


1. Meryem Ana Kilisesi’nin içi, 1893 fotoğrafı
2. Jamatunun 1915 öncesi girişi

Jamatunun içindeki bağımsız ve yarı sütunların üstünde, diğerleri arasında, Azize Hripsime, Azize Gayane, baş meleklerden Mikail ve Cebrail, başka azizler, ruhbani şahıslar ve jamatunun hamisi Kirakos’un freskleri gösterilir. Bugün kötü durumdaki bu freskler, bir zamanlar pek cafcaflıymış. A. H. Layard, 1850′de buraya uğradıktan sonra, şöyle yazmıştır: “Duvarları, yapımında olduğu gibi tasarımında da ilkel resimlerle kaplıdır. Aziz Kevork, pirinçten tüfekle korkunç bir ejderhayı darma duman ederken ve geleneksel Avrupa kıyafetli azizler mucizeler yaratırken gösterilmiştir.” Bu fresklerin, üslup bağlamında, bir İranlı Ermeni tarafından yapıldığı düşünülür.


1. Jamatunun içinden doğuya bakarken
2. Jamatunun içindeki sütunda freskler

Jamatunun kuzey duvarına dayalı bir şapel daha (6), Kutsal Haç Kilisesi vardır. 1817′de ya yapılmıştır ya da onarılmıştır ve bir süre manastırın kütüphanesi vazifesini görmüştür. Jamatunun güney duvarına dayandırılmış, 1849′da inşa edilmiş bir beşik tonozlu oda (7) vardır. Pek de kiliseye benzememesine rağmen, Aziz Sion Kilisesi olarak bilinirmiş.
Jamatunun batı duvarı önünde kemerli sundurma vardır. Orta sahının zerinde iki katlı çan kulesi varmış. Bu sundurma bir zamanlar manastıra ait yan binaların çevrelediği bir avluya nazırmış.


1. Jamatunun kuzey duvarındaki niş
2. Ana kilisenin girişinin çerçevesindeki ilkin boyalı olan süs öğeleri

Manastırın ana kompleksinin güneyinde iki kilise varmış. En az biri, Senekerim’in manastırı yaptırdığı tarihten eskidir. En güney kilise, Aziz Sofya Kilisesi(1)nin yapımını, Ani Kralı Gagik’in kızı ve Vaspurakan’ın gelecek kralı Senekerim’in eşi Khoşuş üstlenmiştir ve kilise 981 yılında yaptırılmıştır. Planı, kubbeli hol tipindedir. 1648 depreminde çökmüştür ve onarılmamıştır. Bugün sadece apsisi mevcuttur ve saman saklamak için kullanılır. Aziz Yahya Kilisesi (2), Azize Sofya Kilisesi’nin kuzey duvarına dayandırılmıştır. İki kilise de inşa tarzı olarak birbirinin benzeridir ve belki de aynı dönemde yapılmıştır. Aziz Yahya Kilisesi, üç apsisli, köşe kemerlerinin üstüne yerleştirilmiş silindirik alnının üstüne oturtulmuş kubbesiyle üç apsisli kiliseymiş. 1915′te sağlamken, bugün tamamen mahvolmuştur.