DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU (330 1453)
Written by admin on 25 Mart 2011
TÜRK BİLİM DÜNYASININ YAYINLARI
Doğu Roma İmparatorluğu, (Yunanca: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων, Basileía tôn Rhōmaíōn Rum İparatorluğu; Latince: Imperium Romanum) ya da 16. yüzyılda Alman Hieronymus Wolffun adlandırmasıyla Bizans İmparatorluğu, Roma İmparatorluğunun 395′te Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmasıyla ortaya çıktı. Başkenti Roma olan Batı Roma İmparatorluğu 5. yüzyılda Germen kabilelerince yıkıldı. Merkezi Konstantinopolis (bugünkü İstanbul) olan ve Bizans İmparatorluğu da denen Doğu Roma İmparatorluğu ise, bin yılı aşkın süre varlığını sürdürdü. Bizansın ortaya çıkışı, Roma İmparatoru I. Constantinusun başkenti, Romadan bugünkü İstanbula taşımasıyla da yakından ilişkilidir.
Müslüman akınları ve dinsel uyuşmazlıklar (610-867)
Bizans İmparatorluğu 7. ve 8. yüzyıllarda doğuda Müslüman ve Pers ordularının saldırısına uğrarken, batıda Slavların tehdidi altında kaldı. 610′da, Bizans tahtını ele geçiren Herakleios (Herakleius), Perslerin saldırılarını durdurdu ve başkentin savunmasını güçlendirdi. Tuna Irmağını geçerek Bizans topraklarına inen Avarları da yendi. Bu dönemde Araplar İslam dinini yaymak için fetihlere girişmişlerdi. Arap orduları 632′de Suriye ve Filistini ele geçirdiler. İskenderiyenin teslim olmasından sonra Araplar, 642′de Mısırın tamamını denetim altına aldılar. 674-678 arasında Araplar birçok kez Konstantinopolisi kuşattılarsa da ele geçiremediler.
Bizans tahtı 8. yüzyıl başlarında, Herakleios hanedanından İsauria (İsoriya) hanedanına geçti. İsauria hanedanından ilk imparator olan III. Leo (717-741), yeni Arap saldırılarını ve Bulgarları geri püskürttü. Daha sonra tahta çıkan V. Konstantin (741-775) yaptığı seferlerle Balkanlarda Bulgarların gücünü kırdı.
Bu savaş yıllarında Bizansta, Roma kültürünün ve Latincenin yerini Yunan dili ve kültürü aldı. Buna dinsel uyuşmazlıklar da eklenince, imparatorluğun batısı ile doğusu arasında kesin bir kopuş gerçekleşti.
Roma İmparatoru I. Konstantin (Büyük Konstantin), 330′da imparatorluğun başkentini eski Yunan kenti Byzantiona (Bizans) taşıdı ve yeni başkente, Constantinusun kenti anlamına gelen Konstantinopolis (Constantinopolis) adını verdi. Büyük Konstantin, Romadan senatörler ve yüksek memurlar getirterek Konstantinopoliste yeni bir yönetim oluşturdu ve kenti yeniden imar etti. Roma çok tanrılı olmasına karşın, Konstantinopolisi bir Hıristiyan kenti yaptı ve kendisi de bu dini benimsedi.
Bizansın yöneticileri kendilerini Roma İmparatorluğunun gerçek mirasçıları olarak kabul ettiler ancak öte yandan Roma ile ilişkilerini de sürdürdüler. Roma İmparatorluğunun batı kesimi küçük devletlere ayrılıp parçalanırken, Bizans İmparatorluğu bütünlüğünü korumayı başardı. Batıdan bağımsız olarak Doğu Akdenizde egemen olan Bizans İmparatorluğu, klasik Yunan ve Roma uygarlıklarının son merkezi oldu.
Haçlı Seferleri (1081-1204)
Konstantinopolise dayanan Anadolu Selçukluları Bizans için önemli bir tehdit oluşturuyordu. Güney İtalyaya egemen olan Normanlar da, imparatorluğu tehdit eden bir başka tehlikeydi. Komnenos hanedanından İmparator I. Aleksios (1081-1118) Normanlara karşı Venedikle işbirliği yaptı. 1085′te Normanların önderi Robert Guiscardın, ertesi yıl da Anadolu Selçuklu Sultanı Kutalmışoğlu Süleyman Şahın ölmesiyle Bizanslılar bir süre için de olsa bu tehlikelerden uzak kaldılar.
I. Aleksios, 1096′da Avrupadan gelen Birinci Haçlı seferine katılan Haçlılarin komutanlarıyla, Anadoluda geri alınacak toprakların Bizansa bırakılması konusunda anlaştı. Ama Haçlıların asıl hedefi, Kutsal Toprakları (Kudüs) ele geçirmekti ve bu da Bizansın beklentilerini karşılamıyordu. Üstelik Haçlılar, Kudüse doğru ilerlerken aldıkları yerlerde kendi krallıklarını kurdular. Dördüncü Haçlı Seferinde ise, Bizansın başkentini işgal ettiler. 13 Nisan,1204′te Konstantinopolisi ele geçiren Haçlılar, kenti yağmaladılar.
Yıkılış dönemi (1261-1453) İstanbulun fethi
Küçülen İmparatorluk
Doğu Roma İmparatorluğuVIII. Mikhailin Bizans tahtını yeniden canlandırmasının ardından Avrupa devletleri Konstantinopolisi ele geçirmek için yeni bir Haçlı Seferi düzenlediler. Ama 1281′de, Fransa Kralı VIII. Louisin oğlu Anjou Dükü Charlesın komuta ettiği Haçlı ordusu Arnavutlukta yenilgiye uğradı. VIII. Mikhail döneminde Bizans doğuda Anadolu beyliklerinin saldırılarıyla karşı karşıya kaldı. Mikhailin oğlu II. Andronikos (1282-1328) ve onun torunu III. Andronikos dönemlerinde Bizans, Anadoluda Osmanlılarla, Balkanlarda da Sırplarla savaşmak zorunda kaldı. 1299′da bir beylik olarak kurulan Osmanlı Devleti, İznik (Nikaia) ve İzmit (Nikomedeia)yı ele geçirdi. Osmanlılar Bursa (Prusa)yı da alarak burayı Osmanlı Devletinin başkenti yaptılar.
Bizans, Sırpların ve Osmanlıların arasında sıkışıp kaldı. Taht kavgaları da devleti zayıf düşürdü. Sırp Kralı Stefan Dusan, Sırp ve Bizans kralı olarak taç giydi. Daha sonra VI. Yannis Kantakuzenos adıyla Bizans tahtına çıkarken Osmanlılardan destek gördü. Osmanlı Padişahı I. Murad, 1362′de Konstantinopolisin kuzeybatısındaki Edirne (Adrianopolis)i ele geçirdi ve kenti Osmanlı Devletinin yeni başkenti yaptı. Böylece Bizans İmparatorluğu, Yunanistanın güneyindeki topraklar dışında, dört yanından Osmanlı topraklarıyla çevrilmiş bir ada haline geldi.
Konstantinopolis 1391′de Osmanlılar tarafından ilk kez kuşatıldı. Yedi ay süren kuşatmadan sonra Bizans, Osmanlılara eskisinden daha çok vergi ödemeyi ve Konstantinopoliste bir Türk mahallesi kurulmasını kabul etti. Bizans İmparatoru II. Manuelin Macar kralından yardım istemesi üzerine sefere çıkan Haçlı ordusu, 1396′da Yıldırım Bayezid tarafından Nikopoliste Niğbolu Savaşında yenilgiye uğratıldı. 1402′de Osmanlıların Ankara Savaşında Timurun ordusuna yenilmesi, Bizansı rahatlattı. Bizans, Morayı yeniden egemenliği altına aldı ve Osmanlılara vergi ödemeyi kesti. 1421′de Osmanlı tahtına çıkan II. Murad, ertesi yıl Konstantinopolisi ve Selaniki yeniden kuşattı.
1444′te yeni bir Haçlı ordusu da Varna Savaşında Osmanlılarca bozguna uğratıldı. Dört yıl sonra, 1448′de Bizans tahtına XI. Konstantin çıktı. Konstantinopolisi ele geçirmek üzere hazırlıklarını tamamlayan Osmanlı Padişahı II. Mehmed, 2 Nisan 1453 Pazartesi günü 80000 adamıyla ve düzensiz birliklerle oluşan bir kuvvetle şehri kuşattı. Bizanslılar kenti sayıca azlıklarına rağmen (2000′i yabancı destek kuvvetleri olmak üzere 7000 kişi) ümitsizce savundular. En sonunda, 29 Mayıs, 1453 Perşembe günü, 53 gün süren kuşatmanın ardından Konstantinopolis Osmanlıların eline geçti. Son İmparator Konstantin Palaiologos surları aşan Osmanlı askerleriyle çarpışırken öldürüldü. Cesedinin bulunup bulunmadığı tartışma konusudur. Bazı kaynaklar sadece imparatorların giyme hakkı olan mor renkli çizmelerinden tanınan cesedinin ölü askerlerinin arasında bulunduğunu bildirirler. Bizans İmparatorluğu da böylece tarihten silindi. İstanbulu fetheden II. Mehmed, Fatih Sultan Mehmet olarak tarihe geçti.
