Efendi Olun Biraz!
"1913 senesinin Temmuz ayında Konya`dan Yağlıbayat`a doğru yol alan Macar araştırmacı Dr. Bela Horvath yanındaki jandarma erinin kendisiyle hep "efendim!" diyerek konuşması üzerine şu değerlendirmeyi yapar: "Bu ülkede fırıncı çırağından, sultana kadar herkes efendi. Camide fakir zenginle, toprak ağası köylüyle aynı safta duruyor. İşte İslam dünyasında doğumla kazanılan aristokratik hakların bulunmamasının nedeni bu." O günler artık nostalji oldu mu diyorsunuz? Biz şunu düşünüyoruz: Efendi Olun Biraz!
Necâsetten Tahâret ve Nezâketten İbâret Bir Hayat
"Ne kendin rahatsız ol ne de başkasını rahatsız et "
(Heysemî, III, 241; Ahmed, I, 28)
Nezâketin Kadar Müslümansın!
Bizler, Allahın bir kimseye verdiği en hayırlı ve en kıymetli varlığın, güzel ahlâk olduğuna inanan ve ona göre yaşayan insanlarız. (İbn-i Mâce, Tıb, 1.)
Tamam, tamam Kabul! En azından bir zamanlar öyleydik
Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim! diyerek nezâket ve zerafeti şahsında markalaştıran ve de patent hakkı kıyamete kadar ilâhî kanunla korunan bir Peygamberin ümmeti olan bizler, hiç unutmamalıyız ki nezâket insanlığımızın icabı, zarâfet ise Müslümanlığımızın nişanesidir. O hâlde bir zamanlar nasılsak, her zaman için de öyle olmamız gerekmez mi?
Ne İdik Ne Olduk!
Batılı yazarlardan biri, Osmanlı cemiyet hayatına şahit olunca Hep Bâtılı Yazar olarak kalacak değilim ya diyerek bizim en ilkel, en antika hâlimizi anlatmış ve hakikatin en nezih hâline tercüman olmuş.
...Sohbet edenlerin ifâdeleri veciz ve telâffuzları da pek temizdir. Tebessümlerinde incelik ve el hareketlerinde ayrı bir zarâfet ve sâdelik vardır. Ecnebîleri en çok hayrette bırakan cihet, birkaçının birden konuşmayıp, yalnız birinin söz söylemesidir. Konuşan, umûmiyetle sözünü pek kısa tutar. Dinleyen de, söz bitene kadar güzel bir dikkat hâlindedir. Birbirlerine karşı fikirlerini hürmetle müdâfaa ederler. Söylenen sözlerde herhangi bir fenâlık, koğuculuk, iftirâ gibi kötülükler ve edebe mugâyir lâubâlî muhtelif lakırdılar yoktur. Yaşlı ve büyüklere karşı hürmetle onların hakkına riâyet, hayâl edilemeyecek bir nezâket içindedir. Diyebilirim ki Osmanlıların ahlâkî husûsiyetleri, insanı âdeta teshîr eder...
Yabancı dillerin yabancısı, diksiyon fukarası, beden dili şarklı, ilkel bir insanın, Bâtılı düşünürleri nasıl bu kadar hayrette bırakıp onları büyülediğini anlamak günümüz insanı için zor olabilir Belki de işin sırrı o ilkel insanların basitliğindedir.
Birbirine teknolojiyle kulaktan değil de, ideolojiyle gönülden bağlanan, Black Berrysiz insancıkların;
Gel gel beri ki savm ü salâtın kazâsı var.
Sensiz geçen hayât-ı ömrün kazâsı yok!
Diyerek, ahbâb ü yârânıyla geçirdikleri hayât-ı ömürlerinde kazâ borcu bulunmamasındadır işin büyüsü belki de...
Öyle ya!
Karşınızdaki bir insana hürmet etmeyi, muhatabınızı samimiyetle dinleyebilmeyi, Iphonenunuza veya IPadinize uygulama olarak indiremezsiniz ki Bir ömür ciddi bir murakabe altında yaşayarak hayatınıza katabileceğiniz birbirinden nezih ahlak kriterlerini internetten korsan program indirir gibi hayatınıza yükleyemezsiniz ki
Yontulun da Efendi Olun!
O hâlde bu işin yolu teknolojiden değil, bildiğiniz yontulmaktan geçiyor
Hayata dair düşünceleriniz, istikbalden beklentileriniz nelerdir bilemeyiz. Fakat bırakın zarif bir Müslüman olarak yaşamayı Geçin ahirette verilecek en ince hesabı, en kaba hesapla bir baltaya sap olabilmek için bile yontulmak gerekiyor. Bakınız Mehmet Âkif Bey ne buyururlar:
Ne odunmuş babanız: Olmadı bir baltaya sap!
Ona siz benzemeyin, sonra ateştir yolunuz.
Meşe hâlinde yaşanmaz, o zamanlar geçti;
Gelen incelmiş adam devri, hemen yontulunuz.
Ama dikkatli olun: Bir kafanız yontulacak;
Sakın aldanmayın: İncelmeye gelmez kolunuz!
Biz de bu manzûmeden aldığımız icâzet ile yontulması îcab eden günümüz insanını sınıf sınıf ele almaya çalışacağız.
Köpeğe Bile Köpek Dememek...
Hac mevsimine müteâkıben kaleme alınması münasebetiyle ilk muhatabımız muhterem hacılarımız oluyor. Hacerül-Esved Fedâiliği, Şeytan Sniperlığı, Hurma ve zemzem ithâlâtı veya Haremeyn Avmlerininde alış-veriş bahislerine yahut da Tavaf Müsâbakalarına hiç ama hiç girmeyeceğiz.
Çünkü bu hamur Nil ü Fıratı kurutur
Fakat kâmil mânasıyla Hac yapmış bir mübarek insanın nezâketini hatırlatmak ile iktifa edeceğiz. Zaten anlayan anlayacak
Bir hac mevsimiydi. Mekke-i Mükerremede Türkistanlı Abdüssettar Efendinin Ciyad semtindeki evindeydik. Bir öğle vakti Sami Efendi Hazretleri bizim bulunduğumuz odanın kapısına teşrif ettiler ve:
- Dışarıda birisinin yemeğe ihtiyacı var galiba! diye buyurdular.
Bendeniz hemen verilecek yemekleri hazırlayıp kapıya çıktığımda kimseyi göremedim. Beklemeyip gittiğini tahmin ederek geri döndüm. Sekiz on dakika geçmişti ki Efendi Hazretleri tekrar kapıda göründüler:
- O muhtaç tekrar geldi, içeriye bakıyor! buyurdular.
Tekrar yemekleri alıp kapının önüne çıktığımda dilini dışarı çıkarıp içeriye bakan hayvancağızı; yani acıkmış köpeği gördüm. Hemen yemekleri olduğu gibi önüne boşalttım. Çok acıkmış olacak ki hepsini yiyiverdi.
Şimdi bir insan düşünün ki kendi evladına eşşoğlu eşek desin. Takdîr ve iltifâtını Vay hayvan vaaayy! ile dile getiren insanın, damarına basıldığında yahut öfkesine mağlup olduğunda neler neler demez ki
Bir İNSAN da düşünün ki köpekten bahsederken bile cins ismini telaffuz etmesin.
Bu nezâketle nasıl yaşanır orasını bilemem; ama halı sahada maç yapmak veya televizyon karşısında maç seyretmek pek zor olur gibi geliyor bana
Zorunlu Servet Sigortası
Merhum Âkifin en yakın dostlarından Fuat Şemsi Beyin şu hatırası, ne kadar güzeldir:
Hat sanatının zirve isimlerinden Hulûsi Efendi ömrünün son senelerinde, sıhhati elvermediği için yazı yazamamakta bu yüzden de maddî sıkıntılar çekmektedir. Fuad Şemsi Beyin İbrahim Bey adındaki zengin bir dostu, her ay bir miktar yardımda bulunmak istediğini söyler.
Fuat Bey vesilesiyle, uzun müddet, ikisi de birbirinden bîhaber İbrahim Beyin yardımı Hulûsi Efendiye ulaştırılır.
Bir gün İbrahim Bey çok üzgün bir şekilde dostu Fuad Şemsi Beye der ki:
- Birâder, benim işlerim bu arada birden bozuldu. Her ay sana bıraktığım zarfı getirmeye artık imkânım kalmadı, bilmem ki ne yapsak?
Fuad Şemsi Beyin teessürü daha derindir. Şu cevabı verir:
- Hâcet kalmadı beyim! Senin zarfı her ay alan o mübarek zâtı, dün Hakkın rahmetine tevdî ettik. Şimdi ona ancak Fâtihâlar gönderebiliriz.
Bu hatırayı bizlere nakleden muhterem Uğur DERMAN, o zamanın gönlü kasasından da zengin insanlarının fukaraya bakışını en nezih şekilde dile getiren şu beyti not düşer:
Hudâ dîvâr-ı devlethâne-i erbâb-ı ikbâli
Gehî bir lâne-i güncüşk-i bî-ârâm içün saklar
Allâh, ikbâl sahiplerine âit evlerin duvarını, bâzan, uçup oynayan bir küçük serçenin yuvasının korunması için yıkmadan tutar. (Ömrümün Bereketi, M. Uğur DERMAN, s.213-214, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2011.)
Nezâketten Sınıfta Kalan Hocalar
Uğur Bey dertlerimize derman olan eserinde Sühey ÜNVERin üniversitedeki hocalığını şöyle anlatıyor:
Süheyl Hoca bütün insanlara olduğu gibi, talebesine de çok yakındı. Dersten çıkıp merdivenleri inerken, yanına belki ilk defa yaklaşıp sual soran bir talebesinin koluna girerdi. Odalarına salâvatla girilen o devrin eski hocalarına karşı, Süheyl Hocanın bu hâli talebede nasıl bir sevgi ve yakınlık uyandırırdı! Bütün ısrarlara rağmen, derslerine yoklama ve imtihan sistemini de getirmemişti:
- Talebe severek gelsin. Ben ona imtihan korkusu getirirsem, severek değil, not hatırı için öğrenir, hattâ öğrenmez bile. Zorla gelir ve içinden kim bilir ne söyler. Ama ben onu iyi hareketimle derse getiriyorum, derdi. Nitekim dersleri çok kalabalık geçerdi.
Etrafını devamlı teşvik ederdi. Talebesi bir resim, bir tezhip mi yapmış. Ben de bu kadar yapabilirdim. dercesine şevk vermek için onun eserini de Süheyl ismiyle imzalamak ister, iltifâtını esirgemezdi.
1961 Martında Hattat Mâcid Beyin vefâtı dolayısıyla bir makale yazmamı teklif etti. Hat sanatına dâir, bu benim ilk neşriyâtım olacaktı. Çekingenlikle yazmak istemedim. Hoca ısrar etti, sonunda yazdığımı götürüp kendilerine verdim. Ertesi gün, üniversite bahçesindeki o geniş yolda beni gördü. Karşıdan kucaklar gibi ellerini açarak gelip dedi ki:
- Kardeşim, merhûmu bir anlatmışsın ki, hani acaba benim için de böyle yazar mısın diye ölesim geldi. (Ömrümün Bereketi, M. Uğur DERMAN, s.263-267, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2011.)
İzzet-i Nefis İle Hazırlanan Lezzet-i Nefis!
Bir esnaf helal olmak şartıyla neyin ticaretini yaparsa yapsın Fakat ticaretine, izzet-i nefsini sermaye etmesin
Meşrutiyet devri İstanbulunda Kapalıçarşının Nuruosmaniye kapısı civarında meşhur bir kebapçı dükkânı vardır: Kebabçı Kâmilin yeri (Tafsilat için Midhat Cemal Kuntayın eserine müracaat edilebilir. Mehmed Akif, Hayatı, Seciyesi, Sanatı; s. 110-112.)
Burası bir Türkün idare ettiği o müesseseydi ki yemekleri hilesizdi; sahibi doğruluğu ile ekmeğini kazanan adamdı! Bu vasfı sebebiyle Âkif Bey bu lokantanın sahibine karşı vatan sevgisine benzer bir his duyardı.
Kebabçı Kâmilin vefatı üzerine merhum şairimiz, Sebîlürreşadın 17 Teşrînievvel 1334 (15 Ekim 1918) tarihli sayısında Merhum Kâmil başlıklı bir mersiye yazınca yakın dostları kendisine serzenişte bulunur. Süleyman Nazif bir gün kendisine der ki:
- Ne diye Kebapçı Kâmile mersiye yazarsın?
Âkif Bey kebabçıya duyduğu vatan sevgisine benzer muhabbetin sebebini şöyle açıklar:
- Bir aralık hükümet muntazam aylık vermiyordu. Öğle yemeklerini ayın sonuna kadar borçlanıyordum. Bu borçlar birikiyor... Ay sonunda dükkâna giderken ayaklarım geri geri gidiyordu. Dükkâna girince Kebapçı Kâmilin yüzünde bir küçümseme arıyor, fakat bulamıyordum. Buna rağmen şöyle düşünüyordum: Bu adam benim küçümsüyor; ama anlamak işime gelmiyordu!
Bir gün aylığımı alınca, borcumu ödemek istedim. Bunu gören kebapçı:
- Siz, Âkif Bey değil misiniz? Hani şiirler yazan? Ben sizden nasıl para alırım? diyor, gözleri doluyordu.
Ben de dedim ki:
- Kâmil Efendi, siz bana iyilik etmek isterseniz aylığımın üstünden gün geçmeden alacağınızı alınız. Bundan sonra da hükümet yine aylıkları geciktirirse, beni yine eski yüzünüzle karşılayınız, kâfi!
Şehir Magandasının Kadirşinaslığı
Merhum Musa TOPBAŞ Hazretleri eski zamanların kaba saba insanlarını rahmet ve hasretle yâd eder âdeta:
- Maddecilikten uzak yaşadıkları için rûhî sıkıntılar görülmüyordu, hele o avam telakkî edilen tulumbacılar, külhanbeyler, balıkçılar, arabacılar ve emsâli zümre o kadar nâzik bir lehçe ile konuşurlar idi ki tarifi mümkün değil. Keşke hayatta olsalardı da bugünkü cemiyet insanlarının, kaba, duygusuz hareketlerini görselerdi de nezâket, terbiye, âdâb-ı muâşeret dersi verselerdi. (Altınoluk, 1987 - Agustos, Sayı: 18, Sayfa: 24.)
İstanbul Hanımefendilerinden Samiha AYVERDİ bir zamanlar İstanbulun namlı külhanbeylerinden Arap Abdullah için şunları anlatır:
Arap Abdullah kimsenin ikramını kabul etmeyip hatta kahvesini bile içmezmiş. Sebebini soranlara şu cevabı verirmiş:
- Eğer kafamı kızdıran kimsenin terbiyesini vermek isteyecek olsam, kırk yıl hakkı ödenmeyecek olan kahvesini içmiş olmaktan dolayı, elim kötülüğe varamayacağı için ona zararım dokunmaz! (Sâmiha AYVERDİ, Ezelî Dostlar, s. 223, Kubbealtı, İstanbul, 2004.)
Ahmed Yüksel ÖZEMRE ise şunları anlatır:
- Benim çocukluğumda Üsküdarın külhânîlerinde bile bir edep vardı. Üsküdarın en namlı yeri o anda oturduğumuz Balaban idi. Tüm esrarkeşlerin, sarhoşların mahalli idi burası. Fakat o Balabandan bir hanımefendi geçecek olsa emin olun, bütün o keşler ve bıçkınlar sigaralarını avuçlarının içine alır ve hanımefendi ile göz göze gelmemek için duvara yan dönerlerdi. (Ahmed Yüksel ÖZEMRE, Üsküdar Âh Üsküdar, s.56, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2010.)
Evvel Zaman Zamparasının İffet ve Ahlâkı
Siz şimdi diyeceksiniz ki;
- Allah senin hayrını versin Harun! Bula bula bu örneği mi buldun?
Orası öyle; ama okuyun da vicdanınız sızlamazsa, vebali benim boynuma olsun
Bizim meşhur külhanbeyimiz Arap Abdullahın bir hanım sevdiği varmış. Fakat hanımcağız bu sırrı kimseye ifşâ etmeyeceğine dair kendisinden söz almış.
Günün birinde köşklerden birine giren bir hırsızın Arap Abdullah olabileceği şüphesiyle, külhanbeyimiz tevkif edilmiş. Uzun ve sıkı bir tazyîke tâbi tutulurken, hadisenin gerçek faili yakalanmış. Arap Abdullah da serbest bırakılmış. Fakat zabıtanın bütün yüklenmelerine rağmen, soyulan köşkün çok uzağında ve mâşuğunun yanında olduğunu söyleyerek kurtulacağı hâlde, sevdiğine verdiği sözden caymayarak türlü sıkıntıya râzı olmuş. (Sâmiha AYVERDİ, Ezelî Dostlar, s. 223-224, Kubbealtı, İstanbul, 2004.)
Sâmiha hanımın tazyîk ve türlü sıkıntı dediği, bildiğiniz karakol işkencesidir
Yahu arkadaş! Kiminle çıkıyorsanız, çıkın! Kiminle ilişkiniz varsa, eliniz kimin neresindeyse tamam Bari şunu marifetmiş gibi Facebookta ifşa etmeyin be yaa Feyssizler
Nedir Nezâket?
Alaycı, küçük düşürücü, kırıcı ve basit espriler yapmamak, hikmetsiz ve boş konuşmamaktır.
İğneli konuşmamak ve laf sokuşturmamaktır.
Küçüklere sevgi, büyüklere karşı edepli ve saygılı olmaktır.
Bir teşekkürdür, bir tebessümdür, bir merhabayı karşılıksız bırakmamaktır.
Gururunu kör kuyuya atıp gerektiğinde özür dilemesini bilmektir.
Kötülük ve kendini bilmezliğe iyilikle karşılık verme erdemini gösterebilmektir.
Eksiklinin yanında, olur ki alınıp üzülür diye o eksikten, fakirlerin yanında zenginlikten, hastaların yanında sağlıktan, yalnızların yanında aranıp sorulmaktan katiyen söz etmemektir.
Muhatabın konuşmasını bitirinceye kadar yüzüne bakarak dikkatle dinleyip sözünü kesmemektir.
Yolda bir iş yapana kolay gelsin!, yemek yiyene bereketli olsun!, balıkçıya rast gele!, abdest alana hayrını gör!, namaz kılmış olana Allah kabul etsin!, diyerek âdâba riâyet etmektir.
Bir eve girerken destur almak, çıkarken müsaade istemektir.
Dilinden lütfen! ve teşekkür ederimi düşürmemektir.
Bir densizin densizliğine maruz kaldığında Hoş Gör Yâ Hû!, bu densize densizliğini hatırlatmak için Edeb Yâ Hû!, buna rağmen de densizliğini devam ettiriyorsa Bu da Geçer Yâ Hû! diyebilmektir. (İbrahim Refik, Neredesin Çelebi, s. 60-62, Albatros Yayınları, İstanbul, 2006)
"1913 senesinin Temmuz ayında Konya`dan Yağlıbayat`a doğru yol alan Macar araştırmacı Dr. Bela Horvath yanındaki jandarma erinin kendisiyle hep "efendim!" diyerek konuşması üzerine şu değerlendirmeyi yapar: "Bu ülkede fırıncı çırağından, sultana kadar herkes efendi. Camide fakir zenginle, toprak ağası köylüyle aynı safta duruyor. İşte İslam dünyasında doğumla kazanılan aristokratik hakların bulunmamasının nedeni bu." O günler artık nostalji oldu mu diyorsunuz? Biz şunu düşünüyoruz: Efendi Olun Biraz!
Necâsetten Tahâret ve Nezâketten İbâret Bir Hayat
"Ne kendin rahatsız ol ne de başkasını rahatsız et "
(Heysemî, III, 241; Ahmed, I, 28)
Nezâketin Kadar Müslümansın!
Bizler, Allahın bir kimseye verdiği en hayırlı ve en kıymetli varlığın, güzel ahlâk olduğuna inanan ve ona göre yaşayan insanlarız. (İbn-i Mâce, Tıb, 1.)
Tamam, tamam Kabul! En azından bir zamanlar öyleydik
Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim! diyerek nezâket ve zerafeti şahsında markalaştıran ve de patent hakkı kıyamete kadar ilâhî kanunla korunan bir Peygamberin ümmeti olan bizler, hiç unutmamalıyız ki nezâket insanlığımızın icabı, zarâfet ise Müslümanlığımızın nişanesidir. O hâlde bir zamanlar nasılsak, her zaman için de öyle olmamız gerekmez mi?
Ne İdik Ne Olduk!
Batılı yazarlardan biri, Osmanlı cemiyet hayatına şahit olunca Hep Bâtılı Yazar olarak kalacak değilim ya diyerek bizim en ilkel, en antika hâlimizi anlatmış ve hakikatin en nezih hâline tercüman olmuş.
...Sohbet edenlerin ifâdeleri veciz ve telâffuzları da pek temizdir. Tebessümlerinde incelik ve el hareketlerinde ayrı bir zarâfet ve sâdelik vardır. Ecnebîleri en çok hayrette bırakan cihet, birkaçının birden konuşmayıp, yalnız birinin söz söylemesidir. Konuşan, umûmiyetle sözünü pek kısa tutar. Dinleyen de, söz bitene kadar güzel bir dikkat hâlindedir. Birbirlerine karşı fikirlerini hürmetle müdâfaa ederler. Söylenen sözlerde herhangi bir fenâlık, koğuculuk, iftirâ gibi kötülükler ve edebe mugâyir lâubâlî muhtelif lakırdılar yoktur. Yaşlı ve büyüklere karşı hürmetle onların hakkına riâyet, hayâl edilemeyecek bir nezâket içindedir. Diyebilirim ki Osmanlıların ahlâkî husûsiyetleri, insanı âdeta teshîr eder...
Yabancı dillerin yabancısı, diksiyon fukarası, beden dili şarklı, ilkel bir insanın, Bâtılı düşünürleri nasıl bu kadar hayrette bırakıp onları büyülediğini anlamak günümüz insanı için zor olabilir Belki de işin sırrı o ilkel insanların basitliğindedir.
Birbirine teknolojiyle kulaktan değil de, ideolojiyle gönülden bağlanan, Black Berrysiz insancıkların;
Gel gel beri ki savm ü salâtın kazâsı var.
Sensiz geçen hayât-ı ömrün kazâsı yok!
Diyerek, ahbâb ü yârânıyla geçirdikleri hayât-ı ömürlerinde kazâ borcu bulunmamasındadır işin büyüsü belki de...
Öyle ya!
Karşınızdaki bir insana hürmet etmeyi, muhatabınızı samimiyetle dinleyebilmeyi, Iphonenunuza veya IPadinize uygulama olarak indiremezsiniz ki Bir ömür ciddi bir murakabe altında yaşayarak hayatınıza katabileceğiniz birbirinden nezih ahlak kriterlerini internetten korsan program indirir gibi hayatınıza yükleyemezsiniz ki
Yontulun da Efendi Olun!
O hâlde bu işin yolu teknolojiden değil, bildiğiniz yontulmaktan geçiyor
Hayata dair düşünceleriniz, istikbalden beklentileriniz nelerdir bilemeyiz. Fakat bırakın zarif bir Müslüman olarak yaşamayı Geçin ahirette verilecek en ince hesabı, en kaba hesapla bir baltaya sap olabilmek için bile yontulmak gerekiyor. Bakınız Mehmet Âkif Bey ne buyururlar:
Ne odunmuş babanız: Olmadı bir baltaya sap!
Ona siz benzemeyin, sonra ateştir yolunuz.
Meşe hâlinde yaşanmaz, o zamanlar geçti;
Gelen incelmiş adam devri, hemen yontulunuz.
Ama dikkatli olun: Bir kafanız yontulacak;
Sakın aldanmayın: İncelmeye gelmez kolunuz!
Biz de bu manzûmeden aldığımız icâzet ile yontulması îcab eden günümüz insanını sınıf sınıf ele almaya çalışacağız.
Köpeğe Bile Köpek Dememek...
Hac mevsimine müteâkıben kaleme alınması münasebetiyle ilk muhatabımız muhterem hacılarımız oluyor. Hacerül-Esved Fedâiliği, Şeytan Sniperlığı, Hurma ve zemzem ithâlâtı veya Haremeyn Avmlerininde alış-veriş bahislerine yahut da Tavaf Müsâbakalarına hiç ama hiç girmeyeceğiz.
Çünkü bu hamur Nil ü Fıratı kurutur
Fakat kâmil mânasıyla Hac yapmış bir mübarek insanın nezâketini hatırlatmak ile iktifa edeceğiz. Zaten anlayan anlayacak
Bir hac mevsimiydi. Mekke-i Mükerremede Türkistanlı Abdüssettar Efendinin Ciyad semtindeki evindeydik. Bir öğle vakti Sami Efendi Hazretleri bizim bulunduğumuz odanın kapısına teşrif ettiler ve:
- Dışarıda birisinin yemeğe ihtiyacı var galiba! diye buyurdular.
Bendeniz hemen verilecek yemekleri hazırlayıp kapıya çıktığımda kimseyi göremedim. Beklemeyip gittiğini tahmin ederek geri döndüm. Sekiz on dakika geçmişti ki Efendi Hazretleri tekrar kapıda göründüler:
- O muhtaç tekrar geldi, içeriye bakıyor! buyurdular.
Tekrar yemekleri alıp kapının önüne çıktığımda dilini dışarı çıkarıp içeriye bakan hayvancağızı; yani acıkmış köpeği gördüm. Hemen yemekleri olduğu gibi önüne boşalttım. Çok acıkmış olacak ki hepsini yiyiverdi.
Şimdi bir insan düşünün ki kendi evladına eşşoğlu eşek desin. Takdîr ve iltifâtını Vay hayvan vaaayy! ile dile getiren insanın, damarına basıldığında yahut öfkesine mağlup olduğunda neler neler demez ki
Bir İNSAN da düşünün ki köpekten bahsederken bile cins ismini telaffuz etmesin.
Bu nezâketle nasıl yaşanır orasını bilemem; ama halı sahada maç yapmak veya televizyon karşısında maç seyretmek pek zor olur gibi geliyor bana
Zorunlu Servet Sigortası
Merhum Âkifin en yakın dostlarından Fuat Şemsi Beyin şu hatırası, ne kadar güzeldir:
Hat sanatının zirve isimlerinden Hulûsi Efendi ömrünün son senelerinde, sıhhati elvermediği için yazı yazamamakta bu yüzden de maddî sıkıntılar çekmektedir. Fuad Şemsi Beyin İbrahim Bey adındaki zengin bir dostu, her ay bir miktar yardımda bulunmak istediğini söyler.
Fuat Bey vesilesiyle, uzun müddet, ikisi de birbirinden bîhaber İbrahim Beyin yardımı Hulûsi Efendiye ulaştırılır.
Bir gün İbrahim Bey çok üzgün bir şekilde dostu Fuad Şemsi Beye der ki:
- Birâder, benim işlerim bu arada birden bozuldu. Her ay sana bıraktığım zarfı getirmeye artık imkânım kalmadı, bilmem ki ne yapsak?
Fuad Şemsi Beyin teessürü daha derindir. Şu cevabı verir:
- Hâcet kalmadı beyim! Senin zarfı her ay alan o mübarek zâtı, dün Hakkın rahmetine tevdî ettik. Şimdi ona ancak Fâtihâlar gönderebiliriz.
Bu hatırayı bizlere nakleden muhterem Uğur DERMAN, o zamanın gönlü kasasından da zengin insanlarının fukaraya bakışını en nezih şekilde dile getiren şu beyti not düşer:
Hudâ dîvâr-ı devlethâne-i erbâb-ı ikbâli
Gehî bir lâne-i güncüşk-i bî-ârâm içün saklar
Allâh, ikbâl sahiplerine âit evlerin duvarını, bâzan, uçup oynayan bir küçük serçenin yuvasının korunması için yıkmadan tutar. (Ömrümün Bereketi, M. Uğur DERMAN, s.213-214, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2011.)
Nezâketten Sınıfta Kalan Hocalar
Uğur Bey dertlerimize derman olan eserinde Sühey ÜNVERin üniversitedeki hocalığını şöyle anlatıyor:
Süheyl Hoca bütün insanlara olduğu gibi, talebesine de çok yakındı. Dersten çıkıp merdivenleri inerken, yanına belki ilk defa yaklaşıp sual soran bir talebesinin koluna girerdi. Odalarına salâvatla girilen o devrin eski hocalarına karşı, Süheyl Hocanın bu hâli talebede nasıl bir sevgi ve yakınlık uyandırırdı! Bütün ısrarlara rağmen, derslerine yoklama ve imtihan sistemini de getirmemişti:
- Talebe severek gelsin. Ben ona imtihan korkusu getirirsem, severek değil, not hatırı için öğrenir, hattâ öğrenmez bile. Zorla gelir ve içinden kim bilir ne söyler. Ama ben onu iyi hareketimle derse getiriyorum, derdi. Nitekim dersleri çok kalabalık geçerdi.
Etrafını devamlı teşvik ederdi. Talebesi bir resim, bir tezhip mi yapmış. Ben de bu kadar yapabilirdim. dercesine şevk vermek için onun eserini de Süheyl ismiyle imzalamak ister, iltifâtını esirgemezdi.
1961 Martında Hattat Mâcid Beyin vefâtı dolayısıyla bir makale yazmamı teklif etti. Hat sanatına dâir, bu benim ilk neşriyâtım olacaktı. Çekingenlikle yazmak istemedim. Hoca ısrar etti, sonunda yazdığımı götürüp kendilerine verdim. Ertesi gün, üniversite bahçesindeki o geniş yolda beni gördü. Karşıdan kucaklar gibi ellerini açarak gelip dedi ki:
- Kardeşim, merhûmu bir anlatmışsın ki, hani acaba benim için de böyle yazar mısın diye ölesim geldi. (Ömrümün Bereketi, M. Uğur DERMAN, s.263-267, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2011.)
İzzet-i Nefis İle Hazırlanan Lezzet-i Nefis!
Bir esnaf helal olmak şartıyla neyin ticaretini yaparsa yapsın Fakat ticaretine, izzet-i nefsini sermaye etmesin
Meşrutiyet devri İstanbulunda Kapalıçarşının Nuruosmaniye kapısı civarında meşhur bir kebapçı dükkânı vardır: Kebabçı Kâmilin yeri (Tafsilat için Midhat Cemal Kuntayın eserine müracaat edilebilir. Mehmed Akif, Hayatı, Seciyesi, Sanatı; s. 110-112.)
Burası bir Türkün idare ettiği o müesseseydi ki yemekleri hilesizdi; sahibi doğruluğu ile ekmeğini kazanan adamdı! Bu vasfı sebebiyle Âkif Bey bu lokantanın sahibine karşı vatan sevgisine benzer bir his duyardı.
Kebabçı Kâmilin vefatı üzerine merhum şairimiz, Sebîlürreşadın 17 Teşrînievvel 1334 (15 Ekim 1918) tarihli sayısında Merhum Kâmil başlıklı bir mersiye yazınca yakın dostları kendisine serzenişte bulunur. Süleyman Nazif bir gün kendisine der ki:
- Ne diye Kebapçı Kâmile mersiye yazarsın?
Âkif Bey kebabçıya duyduğu vatan sevgisine benzer muhabbetin sebebini şöyle açıklar:
- Bir aralık hükümet muntazam aylık vermiyordu. Öğle yemeklerini ayın sonuna kadar borçlanıyordum. Bu borçlar birikiyor... Ay sonunda dükkâna giderken ayaklarım geri geri gidiyordu. Dükkâna girince Kebapçı Kâmilin yüzünde bir küçümseme arıyor, fakat bulamıyordum. Buna rağmen şöyle düşünüyordum: Bu adam benim küçümsüyor; ama anlamak işime gelmiyordu!
Bir gün aylığımı alınca, borcumu ödemek istedim. Bunu gören kebapçı:
- Siz, Âkif Bey değil misiniz? Hani şiirler yazan? Ben sizden nasıl para alırım? diyor, gözleri doluyordu.
Ben de dedim ki:
- Kâmil Efendi, siz bana iyilik etmek isterseniz aylığımın üstünden gün geçmeden alacağınızı alınız. Bundan sonra da hükümet yine aylıkları geciktirirse, beni yine eski yüzünüzle karşılayınız, kâfi!
Şehir Magandasının Kadirşinaslığı
Merhum Musa TOPBAŞ Hazretleri eski zamanların kaba saba insanlarını rahmet ve hasretle yâd eder âdeta:
- Maddecilikten uzak yaşadıkları için rûhî sıkıntılar görülmüyordu, hele o avam telakkî edilen tulumbacılar, külhanbeyler, balıkçılar, arabacılar ve emsâli zümre o kadar nâzik bir lehçe ile konuşurlar idi ki tarifi mümkün değil. Keşke hayatta olsalardı da bugünkü cemiyet insanlarının, kaba, duygusuz hareketlerini görselerdi de nezâket, terbiye, âdâb-ı muâşeret dersi verselerdi. (Altınoluk, 1987 - Agustos, Sayı: 18, Sayfa: 24.)
İstanbul Hanımefendilerinden Samiha AYVERDİ bir zamanlar İstanbulun namlı külhanbeylerinden Arap Abdullah için şunları anlatır:
Arap Abdullah kimsenin ikramını kabul etmeyip hatta kahvesini bile içmezmiş. Sebebini soranlara şu cevabı verirmiş:
- Eğer kafamı kızdıran kimsenin terbiyesini vermek isteyecek olsam, kırk yıl hakkı ödenmeyecek olan kahvesini içmiş olmaktan dolayı, elim kötülüğe varamayacağı için ona zararım dokunmaz! (Sâmiha AYVERDİ, Ezelî Dostlar, s. 223, Kubbealtı, İstanbul, 2004.)
Ahmed Yüksel ÖZEMRE ise şunları anlatır:
- Benim çocukluğumda Üsküdarın külhânîlerinde bile bir edep vardı. Üsküdarın en namlı yeri o anda oturduğumuz Balaban idi. Tüm esrarkeşlerin, sarhoşların mahalli idi burası. Fakat o Balabandan bir hanımefendi geçecek olsa emin olun, bütün o keşler ve bıçkınlar sigaralarını avuçlarının içine alır ve hanımefendi ile göz göze gelmemek için duvara yan dönerlerdi. (Ahmed Yüksel ÖZEMRE, Üsküdar Âh Üsküdar, s.56, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2010.)
Evvel Zaman Zamparasının İffet ve Ahlâkı
Siz şimdi diyeceksiniz ki;
- Allah senin hayrını versin Harun! Bula bula bu örneği mi buldun?
Orası öyle; ama okuyun da vicdanınız sızlamazsa, vebali benim boynuma olsun
Bizim meşhur külhanbeyimiz Arap Abdullahın bir hanım sevdiği varmış. Fakat hanımcağız bu sırrı kimseye ifşâ etmeyeceğine dair kendisinden söz almış.
Günün birinde köşklerden birine giren bir hırsızın Arap Abdullah olabileceği şüphesiyle, külhanbeyimiz tevkif edilmiş. Uzun ve sıkı bir tazyîke tâbi tutulurken, hadisenin gerçek faili yakalanmış. Arap Abdullah da serbest bırakılmış. Fakat zabıtanın bütün yüklenmelerine rağmen, soyulan köşkün çok uzağında ve mâşuğunun yanında olduğunu söyleyerek kurtulacağı hâlde, sevdiğine verdiği sözden caymayarak türlü sıkıntıya râzı olmuş. (Sâmiha AYVERDİ, Ezelî Dostlar, s. 223-224, Kubbealtı, İstanbul, 2004.)
Sâmiha hanımın tazyîk ve türlü sıkıntı dediği, bildiğiniz karakol işkencesidir
Yahu arkadaş! Kiminle çıkıyorsanız, çıkın! Kiminle ilişkiniz varsa, eliniz kimin neresindeyse tamam Bari şunu marifetmiş gibi Facebookta ifşa etmeyin be yaa Feyssizler
Nedir Nezâket?
Alaycı, küçük düşürücü, kırıcı ve basit espriler yapmamak, hikmetsiz ve boş konuşmamaktır.
İğneli konuşmamak ve laf sokuşturmamaktır.
Küçüklere sevgi, büyüklere karşı edepli ve saygılı olmaktır.
Bir teşekkürdür, bir tebessümdür, bir merhabayı karşılıksız bırakmamaktır.
Gururunu kör kuyuya atıp gerektiğinde özür dilemesini bilmektir.
Kötülük ve kendini bilmezliğe iyilikle karşılık verme erdemini gösterebilmektir.
Eksiklinin yanında, olur ki alınıp üzülür diye o eksikten, fakirlerin yanında zenginlikten, hastaların yanında sağlıktan, yalnızların yanında aranıp sorulmaktan katiyen söz etmemektir.
Muhatabın konuşmasını bitirinceye kadar yüzüne bakarak dikkatle dinleyip sözünü kesmemektir.
Yolda bir iş yapana kolay gelsin!, yemek yiyene bereketli olsun!, balıkçıya rast gele!, abdest alana hayrını gör!, namaz kılmış olana Allah kabul etsin!, diyerek âdâba riâyet etmektir.
Bir eve girerken destur almak, çıkarken müsaade istemektir.
Dilinden lütfen! ve teşekkür ederimi düşürmemektir.
Bir densizin densizliğine maruz kaldığında Hoş Gör Yâ Hû!, bu densize densizliğini hatırlatmak için Edeb Yâ Hû!, buna rağmen de densizliğini devam ettiriyorsa Bu da Geçer Yâ Hû! diyebilmektir. (İbrahim Refik, Neredesin Çelebi, s. 60-62, Albatros Yayınları, İstanbul, 2006)
