Yazılıkaya'da Eti’lerin (Aith’ler= Eth’ler=Yanık’lar) Kem (Khem) Sembolleri

Anadolu topraklarında prehistoryen ve arkeologlarımızın yaptıkları kazılar, disiplinli ve kusursuz uygulamalarıyla, tüm dünyada takdirle karşılanmaktadır. Doğrusu, son derece titizlikle gerçekleştirilen, kuşkusuz bir o kadar da bilimselliğinden şüphe duyulamayacak araştırmalar, ülkemizin bilim dalında kaydettiği övünç kaynaklarından biridir.
Ancak, belli bir alanın sınırları içinde yapılan Prehistorik, ya da Antik Anadolu halklarına ait kazılardan başımızı kaldırıp, şimdiye dek yapılmış ve sonuçları yeteri kadar elde edilmiş belgeler çerçevesinde, olaya “Dünya Arkeolojisi” bağlamında bakmamızın zamanı gelmiştir. Neredeyse orta eğitim öğrencilerinin bile kavrayabildikleri sonuçların, bundan böyle bilim adına pek kazanç sağlayacağı kanısında değiliz. Bu kültürlere ait yapılacak yeni kazılar, bir takım küçük farklılıklar gösterse de, kökende değişmeyen çekirdek bir yapının tam anlamıyla ortaya çıkarılmış ve artık olgunlaşma evresine girmiş olduğu kanısındayız. Oysa, özellikle yabancıların yaptıkları kazılar üzerinde ayrıntılı araştırmalardan kaçınmamız nedeniyle, yakın bir gelecekte tarihin omuzlarımıza yükleyeceği kuşkusuz olan ağır sorumluluğu, kaldırabileceğimizi sanmıyoruz. Bu nedenle, bundan böyle başımızı gömdüğümüz açmalardan çıkarıp, teknolojinin her türüne sahip olduğumuz günümüzde, şimdiye dek toplanmış tüm belgelerin de yardımıyla, dünyaya şöyle bir tepeden bakmamızın, karşılaştırmalı analizlere girişme zamanının geldiğine ve bunun gerekli olduğuna inanıyoruz. Yine inanıyoruz ki, üzerlerinde oynamalar yapılmış, çarpıtılmış arkeolojik ya da tarihsel gerçekler ne kadar örtülüp bastırılsa da, eninde sonunda ortaya çıkacaktır. Bize göre asıl ve asli görevimiz, gelecek genç kuşaklar için, bu süreyi olabildiğince kısaltmak olmalıdır.
Eti’lerin son derece görkemli, günümüz insanının bile gözlerini kamaştıran Yazılıkaya kompleksi ve kaya kabartmalarının bulunduğu alan beş bölümde toplanmış. Bunlar sırasıyla şöyle:

• Kaya kabartmalarıyla süslü Büyük galeri: Burada toplam 63 Eti tanrısının betimlemesi yer almaktadır. III. Hattuşili tarafından İÖ 1275-1250 yılları arasında inşa edilmiş.
• Küçük galeri: Kraliyet ailesine ait, ölü kültü ile ilgili resmi tören bölümü. Bize göre, Büyük tufanda ölenler ve büyük göçle ilgili külte ayrılmış kısımdır. Büyük olasılıkla IV. Tudhaliya (İÖ 1250-1220) tarafından inşa edilmişti.
• III. Hattuşili tarafından inşa edilen ve yolu “D” kodlu tapınağa ulaşan abidevi giriş kapısı.
• III. Hattuşili tarafından inşa edilmiş tapınağın ana binası.

E. Küçük galeriye geçit veren giriş. IV. Tudhaliya tarafından inşa edilmiştir.
“Neden ‘Hititler’ değil de ‘Eti’ler’ ?” sorusu üzerine söylenecek bir şeylerimiz var. Yabancı bilim adamları, başlangıçtan beri Eti’ler (Aith= Yanık → Eth) olarak bildiğimiz Anadolu halkının adını Hitit’ler olarak değiştirdiler ve biz, bugüne dek bunu kabullendik. Eti adı, niçin kullanılması yasaklanmış bir isim oldu? Nedenleri, aşağıdaki belgeler çerçevesinde saptamamız olasıdır.
Eti’lere ait önemli bir yerleşim yeri olan Boğazkale (eski, Boğazköy- Ha-at-tu-ša- Hattuša; Hattusa-Hattuşaş), Çorum İli’ne 82 km uzaklıkta. Yazılıkaya ise buranın 2 km kuzeydoğusunda yer alıyor. İlk kez 1834 yılında Charles Texier tarafından keşfedilen kutsal alanı Texier, Medes’in Pteria olarak bilinen şehri zannetmiş. Kaya kabartmalarıyla bazı görünür kalıntılar ve ilk kaba plan, yine Texier tarafından yapılmış. İlk açmalar ise, Ernest Chantre tarafından 1893-1894’te gerçekleştirilmiş. Geç Eti İmparatorluk çağının başkenti olan Boğazkale’deki kalıntılar, genel kapsamda Geç Bronz çağına, yaklaşık olarak İÖ 1200’lere tarihleniyor.



Tanrılar geçidi olarak tanımlanan kabartma. Bize göre buradaki figürlerin işleniş tarzı, diğerlerinden farklıdır. Sağ baştaki figürden itibaren, art arda, ayakları öndekinin koltuk altlarından geçmek üzere, her iki kişi kucaklarında bir ölüyü taşımaktadır. Toplu ölümler, büyük olasılıkla Büyük tufan sırasındaki felakete işaret etmektedir. (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif).











Tanrı Teşup, dağ tanrıları Nanni ve Hazzi’nin üzerinde tasvir edilmiş.[6] Karşısında Hepat, Seri ve Huri adındaki iki kutsal boğanın üzerinde yer alıyor. Hepat’ın sağında oğlu Sarruma ise, bir panter üzerinde betimlenmiş
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif).






Eti pantheon’una ait kutsal alanın İÖ 15. yüzyıldan itibaren kullanıldığı sanılmaktadır. Ancak kaya kabartmaları, IV. Tudhaliya ve II. Şuppilulima, yani 13. yüzyılın geç dönemlerine tarihlenmiş.
Açık hava tapınağı şeklindeki kayalık alanda yer alan Büyük galeriyi (A) çevreleyen kaya-duvarların yüzeylerindeki toplam 63 kabartma figürden, batı duvarındakiler tanrıları, doğu duvarındakiler ise tanrıçaları canlandırmaktadır.
Kayalara hak edilerek yapılmış iki sıra halindeki figürlerden biri dışında tümü, tıpkı Mısır sanatında olduğu gibi profilden betimlenmiştir. Her iki sıranın birleşim yerinde Eti tanrısı Teşup ile tanrıça Hepat’a (Kybele)[7] yer verilmiş. Teşup, Eti’lerin hava tanrısıydı. Tanrı, Eti’lerin dağ tanrıları Nanni ve Hazzi’nin; tanrıça Hepat ise iki kutsal boğası olan Huri ve Şeri’nin üstünde tasvir edilmiştir. Hepat’ın sağ arkasındaki oğulları Sarrumayı ise, bir panterin üzerinde görüyoruz. Burada tanrı Teşup, Hepat ve Sarruma’nın, kutsal bir üçlü oluşturduğu anlaşılıyor. Büyük galerideki en görkemli kabartma ise, doğu duvarında yer alan kral IV. Tudhaliya betimlemesidir.







Küçük galeride de (B) kabartma tasvirler yer almaktadır. Bu galerinin girişi ayrıdır. Hemen giriş kısmında, kanatlı ve aslan başlı bir grifon figürü bulunuyor. Buranın, olasılıkla ölümünden sonra tanrılaşacağına inanılan IV. Tudhaliya’a adanmış bir galeri olduğu ileri sürülmüştür. Buradaki betimlemelerinden birinde kralı, tanrı Sarruma’nın himayesi altında korunup sakinleştirilirken tasvir edildiğini görüyoruz.


A= Tanrı Sarruma, Kem’in kutsal sembollerini sağ elinde tutuyor; 1= Ana

Vázquez Hoys’un “A” sembolünü değerlendirme şeklil; B= Sarruma, Kem’in ayrıntılı sembollerini, ona duyduğu saygı nedeniyle sırtında taşıyor; C= Kral IV. Tudhaliya’nın koruyucu tanrısı Sarruma, Büyük tufan gibi felaketlerden hem kralı ve hem de Kem sembollerini korumak üzere krala sarılıp onu himayesi altına almış, korkmamasını, Kem’in kutsal hayvanları akbaba ve kobrayı koruyup kollayacağını, sembolü sağ elinin üzerinde tutarak ona gösteriyor. a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
b. (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif).


Bu galeride yer alan üç niş’in, Eti kral ailesi ölülerinin, kremasyon sonrası oluşan küllerine ait urne’lerin konduğu kutsal yerler olduğu ileri sürülmektedir. Ancak, Troia’ya (Eti’ler döneminde Willusa, Willion, Illion, Troia, Troy) benzer şekildeki kremasyonun (koimeterion-cremation) Eti’lerde de süregelen geleneksel varlığı, Uzak Doğu’da İÖ 4000-3500’lerde meydana gelen Apollon karneios (Marduk) olayıyla ilgilidir ve her iki kavmin köken birliğine işaret eder. İnsanlık tarihinin bu en büyük felaketinde, volkanik lavlar ve Marduk’tan yeryüzüne yağan ateş toplarıyla yanan, yarılıp çöken topraklara gömülen insanlar, daha sonra oluşan Büyük tufan (Nuh tufanı) sularının içinde sürüklenmiş, böylece geride kalan canlı insanların da büyük oranda ölümlerine neden olmuştu.[9] Uzak Doğu kökenli tüm toplumların atalarının şahit olduğu ve o zamandan beri dilden dile genç kuşaklara ulaşan bu olaylar silsilesinden etkilenmemek olanaksızdı. Geçmişlerine, dolayısıyla atalarına son derece bağlı olan bu toplumların, ölülerini yakmalarıyla birlikte, geçmişteki bu olaya ilişkin olarak yeni ölüyü dualarıyla birlikte uğurlarlarken, bu faciaya de gönderme yaptıkları açıktır. Günümüzde, Batı ülkelerinde bireysel olarak, ya da bazı ailelerin özel istekleriyle, ama özellikle Uzak Doğu’da hâlâ daha devam eden kremasyon adetinin, Mezoamerikan kültürlerinde Maya, Aztek ve İnka’ların Ateş tapınaklarında;[10] İstanbul’da Byzantion, Geç Roma ve Bizans;[11] İtalya’da Etrüsk, Roma; buradan İngiltere ve İrlanda’da Kalkolitik dönemden, yer yer Orta Çağ başlarına kadar süregelmesi, bu doğa üstü facianın insanları ne denli etkilediğinin açık göstergesidir.


Amerika’daki Gog (Yecüc-G) ve Asya’daki Magog (Mecüc-M) fay merkezlerinden, dünyaya yayılan fay hatları.

Eti’lerin mitolojisinde geçen ilgi çekici bir masal, bizleri zaman zaman gülümsetmiştir. Ancak, bölgenin coğrafi ve tektonik yapısı dikkate alındığında, daha ilginç bir gerçek ortaya çıkmaktadır. Pasifik okyanusu haritalarına genel kapsamda göz atıldığında, Gog ve Magog fay merkezlerinin yer aldığı, Asya’da Okhotsk denizine bakan Shelikhov körfeziyle, Amerika’daki Alaska körfezlerinin bir öküzün boynuzlarına benzediğini görüyoruz. Daha dikkatlice baktığımızdaysa, Eti’lerin Avustralya’yı, öküzün burnuna benzettikleri anlaşılıyor. Mitosta anlatılmak istenen, Boynuzların ucunu oluşturan her iki fay merkezi harekete geçtiğinde, yani onların deyimiyle, öküz boynuzlarını oynattığında dünyayı bekleyen olağanüstü felakettir.[12] Eti’ler, bu müthiş facianın deneyimini yakın geçmişlerinde yaşamışlardı. Mitosun, Eti’lerin geldikleri toprakları işaret etmesinin yanında, bizler anlamayıp gülüp geçsek de, olası çok daha büyük bir faciaya dikkat çekerek, gelecek nesilleri uyarmak için ortaya atıldığı anlaşılıyor.


Eti Öküzü: 1= Asya; 2= Asya’daki Magog fay merkezi; 3= Amerika kıtası; 4= Amerika’daki Gog fay merkezi; 5= Endonezya adalar grubu; 6= Avustralya; 7= Boynuzlarını oynattığında dünyayı sarsacak olan Eti öküzü (Tüylü kotuz).[13]
Harita: (cache1.assetcache.net/xc/dv069047.jpg?v=1...)
Boğa: (www1.istockphoto.com/file_thumbview_approve/4...). Uyarlama.

Aynı olaya benzer biçimdeki tasvirlere Anadolu mitolojisinde rastlamamız ilgi çekicidir. Gaziantep İli, Nizip İlçesi, Belkıs Köyü sınırları içerisinde ve Fırat nehri kıyılarında keşfedilen Zeugma Antik kentindeki mozaikler, neredeyse Rönesans dönemi sanatçılarının ellerinden çıkmış gibidir. 1. ve 2. yüzyıllar arasına tarihlendirilmiş iki mozaik, Fırat nehrinin (Euphrates) babası ve annesi olarak kabul edilen tanrı Okeanos’la dişi Titan’ların sonuncusu tanrıça Tethys arasındaki kavgayı ifade etmektedir. Kavganın nedeni, Okeanos sularının taşması ve nehirleri temsil eden Tethys’in tüm akarsularını kaplayarak (Nuh tufanı) onları yok etmesidir.[14] Daha sonra Okeanos suları geri çekilir ve nehirler (Tethys) tekrar ortaya çıkar (Nuh tufanı sonu). Mozaikteki betimlemede, her iki tanrının okyanus içinde gösterildiğini, çeşitli deniz canlılarıyla birlikte tasvir edilmiş olmalarından anlıyoruz. Tethys’in saçları tam ortadan ikiye ayrılmış ve iki yandaki taraksı atrübüsüyle tasvir edilmiştir. Bunlar, Amerika’daki Gog ve Asya’daki Magog fay merkezlerinin, Pasifik okyanusunun yaklaşık olarak orta kısımlarında, iç içe geçmiş iki elin parmakları, ya da yine iç içe geçmiş tarak dişlerine benzer biçimindeki görüntüsünü ifade etmektedir. Aralarındaki yılan tasviri, Tethys’in solundadır. Yani bu yılan, ikizlerden (Eti’lerde İkiz tanrıçalar) Asya’daki Magog fay merkezini temsil etmektedir. Burada, olayın Gog’dan değil, Magog fay merkezinden, yani Asya’dan kaynaklandığı anlatılmak istenmiş. Okeanos’un saçları arasında, iki yana doğru uzanan çift istakoz tasviri ve sağ omzuna dayadığı bir gemi dümeni var. Sağ alt köşedeki betimleme, yunus balığı şeklinde algılanmış. Ancak hayvanın, sola doğru uzanan ön bacakları, başının tepesindeki boynuzu ve üzerine binmiş olan Eros’un elindeki kırbaç, bunun saldırgan bir hayvan, yani boğa olduğuna işaret ediyor. Bize göre Eros, her ne kadar karakteriyle uyuşmayan kırbaçla görüntülenmiş olsa da, sevgisiyle bile sakinleştiremediği boğayı, sonunda kırbaçlayarak durdurma, Okeanos’la Tethys’in arasını bulma uğraşı içindedir. Boğa tasvirinin buradaki varlığı ve Eros’un öfkeli boğayı sakinleştirme çabası, doğal ki bizlere, Eti’lerin Pasifik okyanusu ve simgesel olarak ortaya attıkları boğa betimlemeleri hakkındaki uyarılarını hatırlatmaktadır.[15]

Ele geçen diğer bir mozaik, tıpkı ilkine benziyor. Bu kez aralarında, Gog ve Magog’u temsil eden ikiz yılan betimlemesi var. Bunlardan soldaki, sola (Asya), sağdaki ise sağa (Amerika) bakarlarken gösterilmiş. Panonun arkasında, elindeki üççatallı asası ve tüm görkemiyle Poseidaon, gümüş renkli çift atın çektiği altın arabasıyla, büyük olasılıkla arabuluculuk için dörtnala Okeanos ve Tethys’e doğru gelmektedir. Panonun sol üstüne yerleştirilmiş ahtopotla bunun altındaki yunus balığı, diğer yerlere serpiştirilmiş istakoz, yılan balığı ve diğer büyük balıklar, buranın Fırat nehrini değil, okyanusu tasvir ettiğini açıkça göstermektedir.[16]

Küçük galerideki betimlemeler

Küçük galerideki en önemli olay, makaleyi ele almamıza neden olan kabartmalardır. Buradaki betimlemelerin, Kılıç tanrısıyla, geçit töreninde yer alan diğer 12 tanrıya ait olduğu savlanmaktadır. Hiç kuşkusuz iddianın, art arda dizili Eti askerlerinin, tören geçidi olarak tanımlanmış kılıçlı (bize göre kalıç’lı= orak) tasvirlerinden kaynaklandığı anlaşılıyor.

IV. Tudhaliya’yı koruması altına alan tanrı Sarruma tasvirinde, tanrının elini uzattığı önündeki ve arkasında sırtında taşıdığı sembollerin yorumu, hem bilimsel açıdan ve hem de özellikle biz Türkler için son derece önemlidir. Zira Anadolu’ya gelişimizin ilk tarihini vermese de, ilk gelişimizi 1071 Malazgirt savaşına bağlayan tüm tarihçilerin yanılgılarını açıkça ortaya koymaktadır.
A= Tanrı Sarruma’nın, sağ eline tuttuğu sembol: 1. Tanrının eline sarılı bez, ya da akbaba (Nekhbet) veya kobra yılanlarını beslemek üzere uzattığı yem; B= En üstte, doğu ve batı olmak üzere ortadan ayrılmış tanrının gözü.[17] Bunun altında, semboldeki akbaba kanatlarını iki yöne açarak kapsadığı alana (batıdan doğuya-Taklamakan’dan Pasifik adalarına) işaret ediyor. Boynundan ve sağ koltuk altından çıkan iki kobra yılanı (kutsal İkiz yılanlar-Wadjet), sol bacağından sarılarak aşağıya kadar iniyorlar. Birinin başı iki bacağının, diğerinin başı ise akbabanın sağ ayağından sola doğru uzanıyor. Yani, sembolün ayaklarındaki, Hoys’un çizdiği gibi çarık değil. Akbabanın pençeleri özellikle sağ ayağının pençe uzantılarında belirgin; C= İşçiliğin oldukça zor olduğu dar alanda, tanrının sırtında taşıdığı sembollerde, ortadaki dağ tanrısının (yukarıdaki Tudhaliya’nın büyük kabartmasındaki sembolle karşılaştırınız) solunda yine akbaba, sağında ise birbirlerine sarılıp kenet olmuş ikiz kobra yılanları (Amerika ve Asya’daki Gog ve Magog fay merkezleri) yukarıdan aşağıya doğru inip tabanda bir öbek oluşturmuşlar. Öbeğin sol ve sağında görülen başlarının doğuya bakıyor olması, fay merkezlerinin buranın doğusunda olduğunu gösteriyor. Sahne, iki yandaki İonik nizamdaki sütunlar ve üstte akbaba baş ve kanatlı Güneş kursu ile sınırlandırılmıştır. Akbabanın ortadaki dağ tanrısına uzanan ayakları, aşınma nedeniyle tam olarak anlaşılamıyor. Ancak bunlar da, yılanbaşı şeklinde süslenmiş olabilir? (Dick Osseman, Netherlands, 2004).

Sarruma’nın önündeki sembol: Kabartmadatanrı Sarruma’nın, ya bir beze sarılı, ya da kutsal akbaba ve ikiz yılanlara (Gog-Magog) sunulmak üzere sağ elinde tuttuğu yemi, yüzü hizasındaki sembole uzatmış olduğu görülüyor (A). Sembol, ortadan ayrılmış durumdaki bir çemberden oluşmaktadır. Çember, tanrının gözüdür (tanrının gözü, Ra’nın gözü= utchat, okulus-oculus, Tarım havzası). Çemberin sol yanı, tanrının gözünün sol tarafını, yani batısını koruyan akbabayı (Mısır’da Nekhbet-Keşiş akbaba); sağ tarafı ise, gözün sağ yanını (doğu) koruyan kobra yılanını (Mısır’da Wadjet-İkiz yılan, Naja naja oxiana) temsil etmektedir. Gözün hemen altındaki iki yana taşmış çıkıntılar, kollarını yana açmış bir insan figürünü değil, akbabanın kanatlarını betimlemektedir. Figürün sağ ve sol ayaklarında birbirlerine sarılmış İkiz yılanların (oxus), başlarını akbabanın pençe uçlarından çıkararak sol tarafa doğru baktıkları gözlerden kaçmamaktadır. Yani Eti kartalı, aslında çift başlı bir kartal değil, sola bakan başı akbaba, sağa bakan ise iki ayrı kobra yılanının, yani kutsal İkiz yılanların başlarıdır. Dolayısıyla bu sembol, doğrudan Orta Asya’daki Kem, yani Tarım bölgesinin (Taklamakan çölü) sembolüdür.

Sarruma’nın sırtında taşıdığı sembol
Sarruma’nın diğer sembolü sırtında taşıması, onun bu ambleme karşı olan saygısıyla birlikte, buranın artık geride (doğu) kaldığını, dolayısıyla Eti’lerin göç yönlerine işaret etmektedir. Sembol, içerdiği betimlemelerle son derece dikkat çekicidir. Tasvirin ortasında, dağ tanrılarından Nanni, ya da Hazzi yer almış. Bunun sol tarafında, tanrının gözünün koruyucusu akbaba; sağ tarafında ise birbirine sarılmış durumda (günümüzde tıp sembolü) iki kobra yılanını görmekteyiz. Bu semboller, yanardağ püskürüklerinin donmuş haline işaret eden, yanlarda çift volütlü ionik iki sütun (Hayat Ağacı) üzerinde (tamu-hesap tahtası-ölüler diyarı-cehennem), tüm sembollerin hakimi olan Güneş kursunun tam ortasındaki akbaba başı, solundaki İkiz yılanlara bakar şekilde tasvir edilmiştir (C).


Üstte İkiz tanrıçalar. Aşağıda, çift başlı kartal olduğu savlanan kabartmadan görünüm. Tanrıçalar, İkiz yılan tanrıçalarıdır. Etekteki drapelerden her biri, ikiz yılanlardan birinin gövdesini betimlemektedir. Sol omuzlarında birer akbaba var. İleriye doğru uzattıkları sol elleri üzerinde, çember şeklinde öbeklenmiş ikişer yılanın başları, sola bakmaktadır.[18]

Akbaba ve kobra yılanı tasvirlerinin bir benzerini, daha açık bir şekilde, İkiz tanrıçalar kabartmasında görüyoruz. Olasılıkla tanrıçaları üstünde taşıyıp onları Anadolu’ya getiren akbaba ve kobra yılanı, bu tasvirde de yer almaktadır. Betimlemeyi dikkatlice inceleyecek olursak, bize göre sağa (doğu) bakan hayvanın başının, Akbaba değil kobra yılanını tasvir ettiği anlaşılıyor. Kobra yılanları burada da iki tanedir. Sola bakan akbaba (1) solda (batı) tasvir edilmiş. Kuyruğuna kadar uzanan gövdesi ve bize göre sola uzanan sağ ayağıyla betimlenmiştir. Sağa (doğu) bakan kobra yılanının (2) gövdesi (2a) akbabanın gövdesi gibi aşağıya kadar uzanıyor. Ancak, kuyruk kısmı diğer yılanın yanında çöreklenmiş durumdadır. Diğer kobranın (3) kuyruk kısmı, akbabanın sağ bacağı üzerinden aşarak, gövdeyi çaprazlama geçtikten sonra, “2” nolu kobranın, kesik çizgilerle gösterilmiş gövdesinin altından geçip, tabanda tekrar görülmesinin ardından, akbabanın sağdaki kanadının altından çıkarak, “2” nolu yılanla, tam olarak yüz yüze gelmektedir. Yani bu tip anlatım tarzıyla sanatçı, Pasifik’in iki yanında, yüzleri karşılıklı birbirine bakan Gog-Magog fay merkezlerini (İkiz yılanlar) ifade etmek istemiştir.



A= Çift başlı Eti kartalı olarak tanımlanan sembol; B= Sembol üzerindeki ayrıntılar: 1. Akbaba başı ve gövdesiyle sağ ayağı: 1a: Akbabanın, olasılıkla yılanın üzerine basan sol ayağı; 2. Kobra yılanının başı; 2a. Yılanın aşağıya doğru uzanan gövdesiyle, tabanda kıvrılıp kümelenmiş kuyruğu; 3= İkinci kobra yılanının başı; 3a. Akbabanın sağ ayağı üzerinden kıvrılıp, gövdesini çaprazlama geçtikten sonra, diğer yılanın 2a gövdesinin önce altından, sonra da tabandan yukarı çıkıp “3” nolu başla birleşen gövdesi. İkiz kobra yılanları, bize Mısır’ın ikiz kobra yılanlı tanrıçası Wadjet’i hatırlatır.
(Dick Osseman, Netherlands, 2004).



Antik Mısır’da, aslan başlı tanrıça Wadjet. Başında taşıdığı ikiz kobra yılanıyla dikkat çekiyor.
(www.ladyoftheflame.co.uk/gfx/wadjit1.jpg).


Dolayısıyla tasvir, Kem-MU doğrultusunda oluşmuş bir felaketi, ya da bu facianın sonrasını tasvir etmektedir. Bunu, Küçük galerinin duvarlarında, IV. Tudhaliya’nın yukarıda anılan kabartmasından (2) bir önceki eserde de saptayabiliyoruz (1).

Eserde (1), Eti Kılıç tanrısı olarak tanımlanan figür, elindeki iki aslan betimlemesini baş aşağı olacak şekilde tutuyor. Göğsü, sanki ortadan ikiye ayrılmış gibi. Sanatçı, aynı hayvana ait iki ayrı betimleme oluşturmuş. Ters yönlere gider şekilde gösterilmiş hayvanların, toprağı eşeleyip çöküntülere neden olan porsuklar olduğunu anlamak zor değil. Başları sağa ve sola bakan porsuklar sinirli ve kükrer durumdalar. Büyük tufana neden olan Apollon karneios (Marduk), yani volkanik olaylar, toprak altını işleyen bu hayvanlarla ifade edilmiş. Volkanik püskürüklerle Büyük sel olayının, batıdan doğuya tüm Kem-MU ülkesini etkilediği ortadadır. Porsukların gövdeleri üzerinde en dikkat çekici özellik, aynı Aztek tanrısı Viracocha’nın pantolonu üzerinde gördüğümüz, daireler içinde betimlenmiş kent motiflerinin varlığıdır. Sağdaki porsuğun gövdesindeki dairelerden sol üsttekinin ortasında güneş çarkı (svastika), bunun altındaki çemberin ortasında ise küçük bir daire daha var. Soldaki porsuğun üzerinde de var olan kent motiflerinden birinde, çok köşeli geometrik bir bezemenin varlığı seçilebilmektedir. Sağa (doğu) ve sola (batı) doğru giden porsuklar, Kem-MU uzantısındaki şehirlerin, dolayısıyla bu şehirlerde yaşayan insanların da ikiye ayrıldığını betimlemektedir. Günümüzdeki bir sanatçının, bu denli ayrıntılı ve karmaşık olayları, bir tek eserde ve bu kadar başarılı afişe edebileceğini, doğrusu pek sanmıyoruz. Binlerce yıl sonrasında yaşayacak insanlara, günümüzdeki karmaşık olayları bu denli somut verilerle aktarabilmek, oldukça zor olsa gerektir.


Eti’lerin Nuh tasvirinden ayrıntı. Göğsü üzerinde taşıdığı porsukların sırt ve göğüslerinde, Kem-MU doğrultusundaki kentleri ifade eden sembollerden detay görünüm.
Büyük olasılıkla, doğal aşınmalar nedeniyle, çemberler içindeki motifler günümüze tam olarak ulaşamamıştır. Her şeye karşın, yerinde ve dikkatlice yapılacak çalışmalarla, daha ayrıntılı bilgilerin elde edilebileceği sanısındayız. İnka tanrısı Viracocha’nın pantalonundaki motiflere benzer şekilde olduğu saptanabilen güneş çarkı (svastika-haç) biçemindeki işlemeler, Hıristiyanlık sembolü zannedilmesi nedeniyle zarar görmüş olabilir. Biz, sağdaki porsuğun gövdesinde üç adet içiçe çember şeklinde dairesel motiflerle, bunların içindeki geometrik bir takım desenler yanında, tam ortalarındaki küçük çemberlerin içinde iki adet (x), ve bir adet (+) güneş çarkı; soldaki porsuğun sırtında, bir çemberin içinde görebildiğimiz geometrik desenlerin neredeyse tamamını, bir diğerinin ise yalnızca iç çemberini saptayabildik.




a. Tutankhamon’un ölü maskı. Yaklaşık İÖ 1330. Maskın alnı üzerinde Keşiş akbaba ve kobra yılanından oluşan Wadjet görülüyor.
b. Kobra yılanının açık görünümü.
a. (www.crystalinks.com/wadjetmask.jpg).
b.(i304.photobucket.com/.../SOUL1BNS/wadjet.gif).













Kabartmada dikkati çeken akbaba ve kobra yılanı tasvirleriyle, aynı IV. Tudhaliya kabartmasında tanrı Sarruma’nın elini uzattığı önündeki sembole benzer biçimi, Aztek tanrısı Quetzalcoatl’ın (Quetzalcōhuātl) ikiz yılanlar betimlemesinde de görmemiz, son derece ilgi çekicidir. Tasvirde, tanrının her iki elinde tuttuğu çubuğun uçlarında tasvir edilen akbaba ve yılan betimlemelerini doğru konumlandırmamız için, çubukları saat
yönünde çevirerek yatay duruma getirmemiz gerekiyor. Bu durumda, çubuğun uçlarındaki akbaba ve yılan tasvirlerinden yılanlar sağda, akbabalar ise solda, yani Mısır ve Eti’lerde saptadığımız gerçek konumlarını almaktadırlar. Aynı işlem aksi yönde yapıldığında, sol çubukta yılanın başı ters dönüyor (= yani batıda yılan yok); sağ çubukta ise akbabanın başı ters dönüyor (= doğuda akbaba yok). Bu konumdaki tasvirde anlatılmak istenen, bize göre sol çubuktaki hayvan tasvirlerinin, Nuh tufanı öncesini, sağ çubuktaki tasvirlerin ise Büyük tufan sonrasını ifade ettiğidir. Bu çerçevede, sol elinde tuttuğu yılanın ikiye ayrılmış olarak betimlenmiş olması, Kem’in doğusunun zarara uğradığını göstermektedir. Yani sel suları, Tarım havzasının batısına geçmemiş, buraları sağlam kalmış, ancak Kem’in doğu bölgesi çok zarar görmüş. Tasvir bize açıkça, İÖ 4000-3500 yılları arasında Uzak Doğu’da oluşmuş müthiş bir faciayı, yani Marduk ve sonrasında doğan Büyük tufan olayında, Kem’in ikiye ayrıldığına işaret etmektedir.Bu çerçevede Maya, Aztek ve İnka’ların ana yurtlarının da, Asya’da Kem bölgesi olduğunu, Amerika’ya buradan göçtüklerini söylememize gerek olduğunu sanmıyoruz.

a= Aslanlardan soldakinin ön ayağı akbaba, arka ayağı kobra yılanı; sağdakinin ön ayağı kobra yılanı, arka ayağı ise akbaba olarak tasvir edilmiş.[19] Her iki aslanın başlarındaki diademlerin tepe noktasında yer alan nesneler Mısır’daki Wadjet (Naja naja oxiana-kobra yılanı) olabilir. Yani Eti’ler Orta Asya’daki Kem’den (Khem) Mu’ya (Japon adaları) kadar olan bölgedeki (Khem-Mu) Büyük tufandan, bu iki kutsal hayvanın verdiği güç ve hızla aslanlar gibi (kahramanca) kaçmışlar; b= Aztek tanrısı Quetzalcoatl’ın bir betimlemesinde, Nergal’in betimlemesine benzer şekilde, her iki yana uzattığı ellerinde, bir tarafı akbaba, diğer tarafı kobra yılanı şeklindeki tasvirleri tuttuğunu görüyoruz. Aynı kökenden kaynaklanan betimlemelerdeki ortak özellikleri yadsımak olanaksızdır.
b. False Gospel in the Stars: Scorpio: (www.watch.pair.com/scorpio.html-81k).


Kılıç tanrı değil, Nuh (Noah)[20]
IV. Tudhaliya kabartmasının (2) solunda gördüğümüz ve Kılıç tanrı olarak tanımlanmış kabartmanın (1), Eti’lerin mitoslarına ait, kökenden gelen tüm inançlarını sergilediği anlaşılıyor. Buradaki ana figürün Nuh olduğunu şöyle anlıyoruz; Figürün iki elinde tuttuğu aslanlardan bize göre soldaki, batıya göç edenleri; sağdaki ise doğuya göç edenleri simgelemektedir. Ana figür ise, sola, yani batıya bakarak göç ettiği yolu işaret ediyor. Tasvirde dikkati çeken en önemli özelliklerden biri, aslanların ayaklarıdır. Arka ayaklarının şekilleri anlaşılamıyorsa da, soldaki aslanın ön ayağı kobra; sağdaki aslanın ön ayağı ise akbaba biçiminde tasvir edilmiş. Yani Kem insanları ikiye ayrılmış. Kimi batıya, kimi ise doğuya göç etmişler. Her iki aslan da Kem bölgesi halkını ve oradan iki zıt yöne doğru aslanlar gibi kaçışı sembolize ediyorlar.[21]
Eti’ler, bölgeden ayrılmalarına karşın sembollerini akıllarından çıkaramayıp, her yere taşımışlar. Ayrılık, onları ayırmamış. En altta kılıç olarak yorumlanmış nesnenin, kılıç olmadığı anlaşılıyor. Nuh dahil tüm figürler, tanrıça Tykhe gibi bir geminin pruvası üzerinde tasvir edilmişler. Pruva kısa da olsa, aynı bir gemide olduğu gibi, gerideki gövdeye doğru genişleyerek uzanır şekilde betimlenmiş. Yani Eti’ler Anadolu’ya, tıpkı Etiyopya’lılar (Aithiop’lar-Auseia’lılar) ve Mısırlılar gibi zorunlu bir deniz seyahati sonunda ulaşmışlar. Dolayısıyla betimlemedeki ana figürün bir kılıç tanrısı değil, tam olarak Nuh’un (Noah) tasviri olduğunu anlıyoruz. Tasvir, gerek işçilik ve gerekse kompozisyon ve ifade açısından mükemmeldir. Eti sanatçısının, Nuh’u sağa (doğu) doğru bakarken göstererek, onun doğuya doğru seyahat ettiğini anlatmayı ihmal etmemiş olması da, ayrıca övgüye değerdir.[22]


Yandaki ilk resimde, Eti Kılıç tanrısı olarak tanımlanmış Nergal betimlemesinde: En altta, kılıç olduğu savlanan geminin pruvası tasviriyle (A), deniz yolculuğu yapıldığına işaret edilmiş. Göğsündeki Porsuk’un üzerindeki dairesel betimlemelerle, aslanların elleri ve ayaklarını; İnka tanrısı Viracocha’nın ellerinde taşıdığı kutsal Kem’in Gorgo, akbaba ve yılan tasvirleriyle pantolonu üzerindeki dairesel kent betimlemelerini karşılaştırınız.
a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
b. Inca Ruins - Crystalinks: (www.crystalinks.com/incaruins.html-17k).






Nuh’un ayaklarından tuttuğu aslanların açılımı: Kabartmada, batıya göç edenler kobrayı; doğuya göç edenler de akbabayı beraberlerinde götürmüşler. Yani, kobra akbabasız, akbaba kobrasız kalmamış, birbirlerine sıkı sıkıya bağlı kalıp Kem-MU’yu asla unutmamışlar.

Eti tanrı, tanrıça ve krallarının tasvir edildiği kabartmalarda, Hurri etkisini görmemek olanaksızdır. Dolayısıyla, Hurri ülkesinden gelen kraliçe Puduhepa’nın Eti’ler üzerindeki gücünü göstermekte ve bu döneme ait oldukları hakkında genel bir kanı oluşturmaktadır. Bu durum, kuşkulardan öte, IV. Tudhaliya’nın, annesi Puduhepa’nın dini olan Hurri dinini öğrenmesinin ardından, Eti devlet kültünü Hurri töre, adet ve geleneklerine göre yeniden düzenlediğini göstermekte olmalıdır. Bu bağlamda, yukarıda anlatılan tüm ayrıntıların, Hurri’ler için de geçerli olduğu ortadadır.




a= Kem’in (Khem- Ra’nın gözü-Utchat-Nekhbet) batı ucunu korumakla görevli Keşiş akbaba (Monk vulture); b, c= Aynı bölgenin doğu yakasını koruyan Orta Asya kobrası. Oxus ya da kahverengi kobra (Naja naja oxiana-Mısır’da Wadjet). Ainu (Jomon) ve Mısırlıların başlarındaki diademlerde yer alan kobra yılanı ve akbaba motifleriyle karşılaştırınız.[23]
a. High Resolution Photo: Monk vulture-Dreamstime: (www. Dreamstime.com/monkvulture-image27530-56k).
b. (www.povodok.ru/encyclopedia/ www.povodok.ru/pics/art50/art4910_2.jpeg).
c. redlist.freenet.uzb/rb/rbturk/naja.html: (redlist.freenet.uz/rb/rbturk/naja.jpg).



Yeryüzünün uzaydan çekilmiş fotoğrafındaki kare içinde, Taklamakan çölünün [Kem-Khem- Güneş’in gözü-tanrının gözü, Okulus (Oculus)- Ra’nın gözü] görünümü. Sağda, Türklerde kem gözün değmemesi için hâlâ daha kullanılan tanrının gözü (nazar) boncuğu.[24] Bu tip boncuklar, en yoğun biçimde Türklerde kullanılıyor. Ayrıca, daha kısıtlı olsa da, matiasma (mati eye) adıyla Yunanlılarda, “evil eye beads” anlamında, Çin, Hindistan, Himalaya ve özellikle Güney Amerika kültürlerinde varlığını sürdürüyor olması ilgi çekicidir. (Büyük Dünya Atlası, 1985).[25]
Yazılıkaya’daki her iki galerinin önüne bulunmuş olan temel kalıntıları, burada mevcut bir tapınağın varlığını göstermektedir. Kutsal alanın güneybatıya bakan bölümü önce bir duvarla kapatılmış, III. Hattuşil döneminde (İÖ 1286-1265) ise, Büyük galerideki kabartmalarla birlikte bir tapınağa dönüştürülmüş olabilir. Tudhaliya’a ait yukarıdaki kabartma, Küçük galeri ve tapınağın inşası, Hattuşili’nin oğlu IV. Tudhaliya dönemine tarihlendirilmiştir.




Günümüzde, Hokkaido ve Thoku adalarında yaşayan Ainu erkek tipinden iki örnek: a= İlk örnekte, başındaki diademin ön kısmı, aşık kemikleri ve olasılıkla yılan derisi, arka sol taraftata ise, yılan diş ve iskeleti parçalarıyla süslü, kılıçlı donanımıyla, yaşlı ve sarışın bir Ainu (Jomon);[26] b= İkinci Ainu’da, diademin ön kısmındaki kobra yılanı betimlemesiyle, yılanın boyun kısmında büyük olasılıkla akbaba tasviri var. Her iki hayvanın Kem, ya da Khem’in sembolleri olduğıunu biliyoruz. Mısır’daki örnekler ve ayrıca Kem’deki Tokar mumyalarıyla karşılaştırınız;[27] c= Kem’de Loulan’da bulunan ve “Loulan Güzeli” olarak adlandırılan Tokara mumyalarından biri. Tarım Havzası’nda, göz biçimindeki Taklamakan çölünün doğu ucundaki Loulan’da bulunan ve İÖ 2000’e tarihlenen en erken mumyalarından biri olan mumyanın giysisi kahverengi tonlarda. Yaklaşık olarak 40 yaşlarında öldüğü saptanmış. Başının yanına yerleştirilmiş bir sepette, buğday (Başak) taneleri bulunmuş.
a. (bp2.blogger.com/.../nm_6R1t3zmc/s400/s_ainu.jpg)
b. (gallery.beardcommunity.com/albums/uploads11/a...)
c. The Takla Makan Mummies: (www.meshrep.com/PicOfDay/mummies/mummies.htm-11k)


a= Yaklaşık İÖ 2000’de, Kültür taşıyıcısı Tokar Türklerine ait bir freskoda, ellerinde kompas, gönye ya da pergel taşıyan Nuwa (Nuh) ve karısı Fuxi’ye ait duvar resmi. Resimde Nuwa ve Fuxi, tıpkı Marduk’un yaptığı gibi, ellerinde tuttukları uygulamalı matematiğe ait aletleri, tufana neden olan, alttaki ikiz yılanlardan (ejder), yani kıvrımlarla tasvir edilmiş Gog ve Magog fay merkezlerinin oluşturduğu volkanik lavlarından koruyorlar. Eser, Babil’de ele geçen bir silindir mühür üzerindeki tanrı Marduk figürüyle yakın benzerlik gösteriyor. Bu benzerlik, Tokar’ların tufan sırasındaki göç yollarını, yani Çin ve Tokara adaları-Etiyopya-Mısır-Mezopotamya-Kafkaslar ve nihayet Taklamakan’da Kem (Khem) bölgesine doğru olan göçlerine işaret ediyor.[28] Şimdilik kaydıyla da olsa, yalnızca Tokar ve Çinlilerde görebildiğimiz Nuva-Fuxi ikilisine ait tasvirlerse, Tokar’ların, geçmişte Moğolistan topraklarındaki varlıklarının kesin ifadesinden başka bir anlam taşımaz; b= Marduk tasvirinde, tanrı sol elindeki dairesel açı ölçer,cetvel ya da kompası; sağ elinde, ise kutsal thyrsos’u, ayrıca göğsüne taktığı yeni keşiflerden tekerlekleri, ayağının dibindeki ejderden koruyarak okyanusu aşıyor. a. Nüwa-Wikipedia, the free encyclopedia: (www.en.wikipedia. org/wiki/Nüwa-36k). b= Düzgüner, F. 2007, mimar.ist.).

Büyük tufanda, Pasifik Okyanusu’nda kopan tusunami dalgaları ve yoğun yağmurla oluşan sel suyu 300 ayak (= 91,44m) yüksekliğine erişmişti. Bu rakam, yalnızca toprak ve dağlık arazideki katmanlarda tespit edilmiş bilimsel verileri içeriyor. Hesaplamalara, büyük olasılıkla Marduk’un geçerken oluşturduğu hortumlar, olağanüstü tusunami dalga boylarıyla rüzgarların, bazı tepelere ulaştırmış olabileceği suyun, bu tepelerden aşağıya inerken kazanmış olabilecekleri ivme hızlarının hesapların dışında olduğu açıktır. Yani, ilk dalga boyuyla birlikte, suyun 91.44 m’den daha büyük olduğunu, X1 ve X2 noktalarında, dalgalardan daha yüksek olduğu anlaşılan tepeleri aşmış olmasından anlıyoruz. Topoğrafik yükseklikler alınarak gerçekleştirilmiş rölyef haritada, Çin ovasına yerleştirdiğimiz mavi boya, Hoang-Ho boyunca Himalayalar’ın eteklerinde “X1” işaretli yere, diğer tarafta Gobi çölü ve bir iç deniz görünümüne bürünen, sonradan çölleşmiş Tarım havzasına kadar olan alçak seviyedeki bölgeleri istila etti. Burada, ara bir yerden sonra “X2”de koyduğumuz ikinci boya da Chengdu vadisine inemedi (sarı renkte boyalı). Sonuçta, aynı işlem, Si Kiang nehri kıyılarına da uygulandığında, sağdaki haritada görülen şekil elde edilmiştir (assets.weather-forecast.com/.../China.jpg).[29]


Porsuk. Negal olarak tanımlanan yukarıdaki kabartmanın, göğsünde çift yönlü olarak betimlenen hayvanla karşılaştırınız.

















Kılıç tanrıları olarak tanımlanmış, tören sırasında, kuşandıkları kılıçlarını çekerek sağ omuzlarına dayamış durumda betimlenmiş tanrılar geçidi. Bize göre kabartmada, Sonbahar ekinoksunda, tarlaya kalıç’larıyla hasat biçmeye gitmekte olan Eti’ler gösterilmiş olmalıdır. Ellerindeki kılıçtan daha çok kalıç’a benzemektedir.
(www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).





Aynı sahneyi ayrıntılarıyla gösterir çizim.
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif).





a. Kuzey Vietnam’da her yıl geleneksel olarak kutlanan Co Loa festivali, Ay takvimine göre birinci ayın 6-16’sı arasında kutlanıyor. En önde, maden, tahta, su, ateş ve toprağı temsil eden bir bayrak taşınmaktadır. Festival, çalınan çeşitli müzik ve kurbanlarla devam ediyor. Resimde, volkanik lavları örnekleyen, üzeri sarı ve kırmızı renklerle süslü ejderin temsili kuklası; b. Aynı festivalde arka panoda, Gorgo başlı Tüylü kotuz (Yak öküzü)[30] betimlemesinin önünde kırmızı şaman kıyafetli figürler. Önde solda şapkalı, sağ yumruğunu çenesine dayamış naif kişiyle, bunun sağında, şişmanca, kaba sakallı çarıklı figür, hayal perdesindeki Hacivat-Karagöz ve onların giysilerini anımsatmaktadır.[31] Resimdeki geleneksel kıyafet ve ayaklarındaki çarıkları, Eti’lerin kıyafetleriyle karşılaştırınız.
Vietnam Travel Guide-Festivals in the North: (www.vietnam.sawadee.com/festnorth.htm-47k).


Manisa Spil Dağı'ndaki (Sipylo>u<s)"Ağlayan Kaya" görüntüsü, Niobe'nin öyküsü ile özdeşleştirilmiş.(tr.wikipedia.org/wiki/Spil_Dağı-31k).
Sipylos kenti, İÖ 12. yüzyılda, yani daha Atina (İÖ 1000) kenti kurulmadan, günümüzde İzmir-Manisa arasındaki Spil (Sipylos-Sipyloidea) dağıyla Yamanlar dağı çevresinde, dağ ile aynı adı taşıyan bir yerleşim yeriydi. Pelops ise, Anadolu Yunan mitolojisinde Frigyalı olarak bilinir. Bundan da öte, Frigya kralıdır. Aynı yüzyılda yaşamış Tantalos ve eşi Dione’nin oğlu, Niobe’nin de erkek kardeşidir.


Carpice’nin saptadığı Kyklop makinelesinden görünüm. (G) harfiyle kodlayıp, kolun dönmesinin sağlanması için gerekli olduğuna inandığımız dönel aksam (Kyklop’un tepegözü) tarafımızdan eklenmiştir (Carpiceci, 1998).


Mitos geleneklerine göre Tantalos, oğlu Pelops’u tanrılara kurban etmiş ve etini onlara yedirmiş.[32] Bunu fark eden tanrılar, Pelops’u yeniden yaşama döndürmüşler ve Tantalos’u cezalandırmışlar. Daha sonra, büyük bir servetle Peleponnesos’a giden Pelops, oranın kralı olmuş ve Pisa kralı Oenomaos’un kızı Hippodameia’yla evlenmiş. Peloponnesos yarım adasına ismini veren Pelops imiş. Manisa’daki Spil dağında Niobe’nin profilden bir görünümüyle, Yarıkkaya mevkiinde tahta benzer bir oluşumun, Pelops’un tahtı olduğu söyleniyor.
Pelios’un, “pelios= kara; ops= yüz, göz” anlamlarından gelen Pelops (Πέλοψ) adının açılımı ilgi çekicidir ve onun Aithiopia ile olan bağlarını ortaya koymaktadır. Tıpkı “Aithiopes= Aith>i<op’lar (aith= yanık; ops= yüz, göz)”, yani Etiyopyalılar gibi “Yüzü yanıklar” anlamına gelir. Pelopponnesos’taki kültü, Olimpik oyunlarla gelişmiş, hatta öyle bir birlik kurulmuş ki, o zamanlar bölgeye “Pelops ülkesi” denmiş. Olympia’daki kurban çukurunda (bothros), gündüzün gök tanrısı Zeus adına sunulan kurbanlar, ölüler diyarının[33] tanrıları ve ruhları adına; geceleri de “kara yüzlü” Pelops adına sunulurmuş. Bu bağlamda, Pelops’un yakın ataları Etiyopya’lılarla olan bağlantısı ortadadır.[34]
Pelops’a, kökendeki adları Aith(= Yanık) olan Eti’lerin de tıpkı onun gibi Mezopotamya, Mısır ve oradan da Etiyopya ve Uzak Doğu adalarıyla olan ilişkileri nedeniyle değindik.

Diğer tarafta Erhat, Kyklopes (Kyklop’lar) maddesinde şöyle diyor: “Duvarcı Kykloplarsa Anadolu’da, Yunanistan ve Sicilya’da iri taşlarla örülmüş kyklopeen denilen ne kadar sur varsa, hepsinin yapıcıları sayılır. Bunlar ne cin, ne de tanrıdır, tarih öncesi çağlarda şehir kalelerini yıkılmaz, aşılmaz ve alınmaz duvarlarla çevirmek için efsanelik kralların, önderlerin emrine giren bütün bu ulustur. Efsane Kyklopların yardımıyla surlarını yaptıran krallar (Tiryns şehri için) Proitos ve (Argos şehri için) Perseus’tur. Öte yandan bu duvarcı Kyklopların Anadolu’nun Lykia bölgesinden gelme oldukları da efsanelerce belirtilir. Bütün bu kanıtlar bu tek gözlü devlerin yorumlanmasında Hitit kabartmalarının göz önüne alınması gerektiğini pekiştirmektedir. Halikarnas Balıkçısı’nın önerdiği bu görüş tutarlı görünmektedir. Tek yuvarlak gözlü devler Hitit kabartmalarında profilden görülen kişiler olabilir, dev oluşları ve çok iri duvarların yapıcıları sayılmaları Anadolu’daki Hitit surlarının kayaya oyulmuş olmasıyla açıklanabilir. Kaldı ki efsane bu duvarcı devlerin Anadolu’dan gelme, dağ kayalıklarına mezarları kazmakla ün salmış Lykia’dan gelme olduğunu da ayrıca belirtmektedir. Bu sorunun efsane bakımından da, Anadolu ve özellikle Anadolu-Yunan ilişkilerinin aydınlığa çıkarılacağı bir gelecekte çözümlenebileceğine inanıyoruz”.[35]




Olasılıkla antik terazinin keşfi de, Kyklop makinelerinden doğmuş olabilir. Eti sütun ve başlıklarıyla, diğer aygıtlar arasındaki benzerlik, şaşırtıcıdır. Makinelerin yapısal formunu hâlâ koruyan benzer terazi tiplerinin çok yakın geçmişimizdeki gibi, kimi yerlerde hâlâ daha kullanıldığı bilinmektedir. Mitoslarda, kollarını iki yana açmış, Tepegöz devler olarak geçen Kyklop’ların, bu aletin yaratımında büyük katkıları olduğu kanısındayız (A= Tekerlekler; E-B= Taşıyıcı kollar).
c.(physics.kenyon.edu/.../Balance/Wittenberg20a.JPG).
Öyle görülüyor ki nasıl olduğu bilinmez ama, Erhat da tıpkı Halikarnas Balıkçısı gibi Yazılıkaya’da tanrılar geçidi olarak tanımlanan, profilden betimlenmiş figürlerin, Kyklop denilen devler olduğuna inanmış. Yani, şayet bunlar cepheden gösterilmiş olsalarmış, alınlarının üzerinde tek gözleri olan devler olduklarını görebilecekmişiz. Bu tip sanı ya da varsayımların, Hesiodos’un masallarından da öte, ancak çocuk hikâyelerine yakıştığı açıktır. Bilimsel yönden bakıldığında, tüm bunları anlayışla karşılamak olanaksızdır. Sanki, Halikarnas Balıkçısı’nı Solon, kendimizi de Mısırlı rahip gibi hissediverdik birden.
Küçük galeride, tanrıların geçidi olarak tanımlanan kabartma. Bize göreyse, eserdeki tanrı, giysisinin iki yanında gösterilmiş dağ tasvirleriyle, dağların tepesinde betimlenmiş. Bu tanrı, sakallı ve heybetli yüzü, sağ elinde tuttuğu şimşek biçimindeki atribüsüyle, tanrılar tanrısı Teşup’tur (Anadolu-Yunan mitolojisinde Bulut tanrı Zeus).[36] Tanrı, sol elini ileriye doğru uzatmış, sağ elindeki şimşeği, bir mızrak atıcısı pozisyonunda fırlatmak üzeredir. İki basamaklı, tapınağa giriş merdivenlerinin iki yanında iki ionik başlıklı sütun, tapınağın girişinde ise, biraz içeride iki sütun daha görüyoruz. Zeus’un başının üzerinde, yukarıda gördüğümüz Kem sembolü işlenmiş. Fakat ya gördüğü bir zarar, ya da işleniş tarzından tam olarak net değil. Burada önemli olan, Teşup’un Kem’i başının üzerinde taşıması ve sembolün, tapınağın üçgen alınlığının en üstüne yerleştirilmiş olmasıdır. Alınlık,bu yönden ayrıca dikkat çekicidir. Tasvirde, Anadolu-Yunan tapınak mimarilerinde klasikleşen üçgen alınlık geleneğinin, bilebildiğimiz en eski örneğini görmekteyiz. Bu tasvir, Asur kralı II. Sargon’un (İÖ 722-705) ordusu tarafından İÖ 714’te saldırıya uğrayan, Muşaşir (Ardini) Haldi ve Bagbartu tapınağına ait betimlemede saptadığımız üçgen alınlıklı tapınaktan yaklaşık ""İletişim Bilgisi Vermek Yasak"" yıl daha eskidir. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
Mısır tarihi üzerinde yazdığı kitap ve yazılarıyla ünlü Carpiceci, Mısır’da El-Medina’da bulunmuş bir mezarın duvarında betimlenmiş bir makineden bahsediyor.[37] Yazarın “Pivoted lever machine” dediği makinenin, bir nevi maçuna ya da Kollu ocak çengeli şeklinde olduğu ortada. Böylece, bu mezarda yatmış olan kişinin, tıpkı günümüzdeki Kepçe ustaları (operatör) gibi bir Kyklop ustası olduğunu anlayabiliyoruz. Carpiceci, mezarda oldukça silik kalmış betimlemeyi tamamlayarak, makinenin bir tasvirini gerçekleştirmiş. Tıpkı tek gözlü volkanlar, ya da tipolojik olarak yurtların tepesinde tono denilen yapılara benzer makinenin, dikey hattı çapraz kesen döngüye bağlanmış kolların olduğu yerdeki yuvarlak aksam “Tepegöz= Kyklop”e benzetilmiş. Makineler, bu nedenle Kyklop’lar olarak adlandırılmış olmalıdır. Herodotos da aynı makineye, benzer biçimde “Kanca” demektedir.[38]

Yazılıkaya kutsal alanında Tanrılar geçidi olarak tanımlanan kabartmada, iki yanda ionik başlıklarıyla iki sütun görüyoruz. Üslubun Mısır kaynaklı olduğunu, yine Mısır’daki bir Hayat Ağacı motifinden anlamaktayız. İonik volütlü Hayat Ağacı, aynı Yazılıkaya kabartmasında olduğu gibi, Güneş kursuna dayanak oluşturmaktadır.[39]


Khorsabad’tan bir Asur rölyefinde,
Muşaşir’deki üçgen alınlıklı Haldi ve Bagbartu’ya ait Urartu mabedi tasviri. Tapınak, Asur kralı II. Sargon’un (İÖ 722-705) ordusu tarafından saldırıya uğrarken betimlenmiş. İÖ 714. (Lloyd, 1967).[40]





Betimlemede ilgi çeken özellik, her iki yandaki sütunların tasvirindeki biçimlendirmedir. Dikkat edecek olursak, sütunların olasılıkla dikey olarak üst üste yerleştirilmiş üçlü gruplardan inşa edildiği anlaşılıyor. Bu teknik, sütun, dolayısıyla tapınağın olasılıkla kerpiç üzeri ahşap mimari tarzında inşa edildiğine işaret etmektedir. Yıkılıp toprak altında kalmış olmaları nedeniyle, bugüne kadar böyle bir tapınağa erişilmemiş olması, bu görüşümüzü destekler içeriktedir. Geleneğin, yine kaynaksal olarak Mısır’a dayandığı açıktır. Buradaki sütunları, Kyklop makinelerinin inşa tarzıyla karşılaştırdığımızda, birbirlerine çeşitli yerlerinden bağlarla bağlanmış birleşik gövde yapıları ve en aşağıda sağlam bir alt yapı oluşturan, yaklaşık kare biçimindeki oluşumlarla aradaki benzerlikler, yadsınamayacak ortak özelliklere sahiptir.[41] Bize göre bu özellik, Eti’lerde de mevcut olabilecek Kyklop makinelerinin varlığına işaret etmektedir.[42]

Eti’lerin kökenleri
Gerek Frigya kralı Pelops ve gerekse Eti kültürünün yaklaşık İÖ 1200-1100 dolaylarında, Mısır ve Etiyopya’yı hatırlatan ortak verileri, bunların Afrika kültürleri kaynaklı olduklarına kesin gözüyle bakmamızı sağlayacak belgeler oluşturuyor. Kökenleriyse, hiç kuşkusuz Orta Asya’dan Uzak Doğu Endonezya-Japonya adalar grubuna kadar uzanan Kem-MU kültürüne dayanıyordu. Bu kültürün temsilcileri olan Tokar’ların, Büyük tufan sonrası vardıkları Etiyopya, İÖ 3. binde, Doğu Akdeniz ve Ege’deki göçlerin öncesinde yaşanan İÖ 4000-3500’deki Büyük tufanı, tarihsel açıdan oluşan belgeleriyle de destekleyici içeriktedir. Özellikle Homeros’un İliad (İlyada) ve Odysseia (Odise) ile Herodotos’un “Herodot Tarihi” adlı eserlerindeki “Libya ulusları” başlıklı bölümde anlatılanlar, tıpkı Pelops ve “Yüzü yanıklar ülkesi” Etiyopya hakkında, Antik Ege, Anadolu ve Yunan tanrılar pantheon’unun dayandığı kaynaksal kültürü açıkça işaret etmektedirler.[43]
Görsel hakkında daha belirgin bilgi edinmek üzere, A-B doğrultusunun üstünde kalan ve görülemeyen üçgen çatının tepe noktası, düz renkle yapılan ek içinde tamamlanmıştır. Tapınağın ön iki yanındaki sütunlardan yararlanarak, tapınağın iç kısmında, gölgede kalması nedeniyle tamamının görülemediği şeklinde, sanatçı tarafından doğru olarak betimlenen içteki sütunlar, daha net bilgi edinmek üzere yerlerinde tamamlandı. Bu çerçevedeki Teşup tapınağından ayrıntı: 1= Üçgen alınlıklı çatı (aetos); 2= Kral IV. Tuthaliya kabartmasında, tanrı Sarruma’nın sağ elinde tuttuğu Kem sembolü (sola doğru ok ve 2 numarayla işaretli); 3= Olasılıkla kanatları açık Keşiş akbaba (Nekhbet); 4= İkiz yılanlar; 5= Tanrı Teşup’un atribüsü yıldırım; 6= Tanrı Teşup. sakallı ve çatık kaşlı. Başının sağında, omzundan aşağıya inen ikiz yılanlar (siyah renkte) ?; 7= Teşup’un belinin alt seviyesinde, onu zirveye çıkaran dağ tasvirleri; 8= İon nizamındaki sütun başlıkları; 9= Kyklop’lara benzer tarzda inşa edilmiş sütun gövdeleri (tapınağın iç kısmında); 10= Tapınağın cephesindeki sütunlar. Bize göre, tanrı Teşup Kem sembolünü tapınak içinde ve başının üstünde tutarak onu korumakta, ona zarar vermeye çalışan Marduk’a yıldırımlar yağdırmaktadır.
Tarihin başlangıcından beri bazı ayrıcalıklar dışında, insanların aralarında yaşadıkları sıkı bağlantılar, ya kan bağlarına ilişkin olarak akraba ve kardeşler arasında, ya da bir dost, arkadaş gibi tanıdıklar arasında gelişmiştir. Tanımadık kişilerle yaşanan ilişkiler ise, aynı günümüzde olduğu gibi olağan dışı olaylara bağlıdır. Bu bağlamda, Eti’lerle Mısırlılar arasındaki ilişkileri, kısaca gözden geçirmemizde yarar vardır.


Mısır’da bir Hayat Ağacı tasviri. Ortada direk şeklindeki betimlemenin üzerinde, altta yer alan volütler İon nizamındaki gibi dışa, gök çizgisine destek olan üstteki volütler ise içe doğru kıvrık. Bunun üzerinde Güneş kursu var. İki yandaki kadın ve erkek figürlerinin ardında hayvan motiflerine yer verilmiş.





Eti’lerin Mısır’la olan bilebildiğimiz ilk ilişkilerinin, İÖ 1450-1420 yıllarında II. Tudhaliya ile II. Amenofis (Amenhotep-Akheperure. İÖ 1427-1392)[44] arasının diplomatik bir evlilikle ve olumlu bir şekilde başladığı görülür. Daha sonra bozulan ilişkiler, I. Şuppiluliuma (İÖ 1380-1337) ile III. Amenofis (Amenhotep-Nebmaatre. İÖ 1417-1379) döneminde devam ediyor. İÖ 1350 yılında, IV Amenofis (Amenhotep-Akhenaten. İÖ 1350-1334), I. Şuppiluliuma’ya armağanlar göndererek olumlu ilişkilerin devamını sağlamıştır. İÖ 1325’te, Mısır firavunu Tutankhamon’un (Tutankhamun-Nebkheperure. İÖ 1347-1338) dul eşi Ankhesenamon (Ankhespaaton - Ankhesenpaam) Şuppiluliuma’ya, oğullarından birini kendine eş olarak istediği mektuba göre, bu dönemdeki ilişkiler en yüksek seviyeye ulaşmış olmalıdır. Daha sonraları, Eti Mısır ilişkileri bozulmaya yüz tutmuş. Kardeş halklar arasında patlak veren çeşitli anlaşmazlıklar sonucunda, İÖ 1274’te patlak veren Kadeş savaşında, Mısırlılar bozgundan zorlukla kurtulmuşlar. Bu sırada Eti’lerin, savaşın ardından tekrar vasalığı kabul eden Amurru’lara karşı Şam’a kadar inildiklerini görüyoruz. Savaşla ilgili barış antlaşması İÖ 1269 tarihini taşıyor. Yaklaşık olarak İÖ 1256 yılında Hattuşili (İÖ 1315-1282), büyük kızını II. Ramses’e (Ramesses. İÖ 1290-1224), Mısır sarayının baş kadını ve eşi olarak vermiştir. Kraliçe, Mısır’da “Maatnefrure-Maat-hor-neferure” adını almıştı. İÖ 1250-1220 arasında, IV. Tudhaliya (İÖ 1250-1220) Mısır, Babil ve Asur’lularla iyi ilişkiler kurmuştur. Bu ilişkiler o kadar gelişmişti ki, ülkede ortaya çıkan kuraklık ve açlık sonunda, Mısır firavunu Merneptah (İÖ 1234-1214), kardeş halk Eti’lere, gemiler yükü tahıl göndererek yardımda bulunmuştu.
Diğer tarafta, Eti’lerin kuzeyde Kafkasya’dan Anadolu’ya girdikleri savı, onların kuzey ülkeleriyle neredeyse yok denecek kadar az olan ilişkileri nedeniyle, kabul edilebilecek bir iddia olmaktan çok uzaktır. Gerek pişmiş topraktan tablet ve figürinler, gerekse keramik, heykel ve kabartma eserlerdeki benzerlik, hatta eserlerin yaratımının altında yatan inanç, sanat anlayışı ve felsefe birliği, onların Mısır ve oradan Uzak Doğu’yla olan kaynaksal beraberliklerini yadsıma, ya da bu konudaki tartışmalara son verecek boyutlardadır.
​

​

​

​

​

UZAK DOĞU’DA, İNSANIN KÖKENİNDEN GÜNÜMÜZE UZANAN TARİHSEL TABLO:​

​

Bize göre, Polenezya adalarıyla Rapa Nui adasından, geleneksel tören kıyafetleriyle iki Aith (Eth) ?[58]​

a. (farm1.static.flickr.com/122/268920244_5f3efce...).​

b. (farm1.static.flickr.com/50/154407043_2cc7fca0...). ​