VEKSE KAYA KILISESI NO: 2
Günümüz Vekse yerleşiminin kuzeyinde, Koramaz Vadisi’nin kuzey duvarı boyunca beş farklı kaya oyması yapı mevcuttur. Bu yapıların üçü kilise, diğer ikisi ise oldukça büyük ve kullanım amacı çok belirgin olmayan yapılardır. Tarafımızdan Vekse Kaya Kilisesi No 2 olarak isimlendirilen bu, nispeten büyük kilise bir kaya oyma yapının ana kayanın doğal formuna adapte edilmesinin güzel bir örneğidir. Tek sütunla esteklenmiş 3.8 x 6 m ölçülerindeki nefin doğusun-daki kayada iki adet yuvarlak kemerli niş mevcuttur. Ana apsis ise batısında bulunan yan apsise bir geçitle bağlanmaktadır. Her iki apsisin önünde basit birer templon duvarı mevcuttur. Görünürde hiçbir fresk kalıntısı olmayan bu kiliseyle aynı yamaçta bulunan Vekse Kaya Kilisesi No 3 arasındaki toplam uzaklık 200 m kadardır.
VEKSE KAYA KILISESI NO: 3
Vekse’de bulunan kaya kiliseleri arasında en fazla tahrip olmuş yapı olasılıkla bu kaya kilisesidir. Tek apsisli, nefi destekleyen sütunlarının sadece ikisi sağlam kalmış, 8 m ana aks uzunluğuna sahip bu ufak kilise zaman içinde o denli büyük değişimler ve tahribatlar yaşamış ki orijinal mimarisini tahmin edebilmek bile çok zordur. Öte yandan, güney duvarı ve bu duvarda yer alan nişleri orijinal kabul edersek kilisenin asimetrik mimarisi de oldukça ilginçtir. Girişin doğusunda duvara oyulmuş, hemen hemen birer metre çapında, amacı belirsiz olan iki girinti ise kilisenin orijinal mimarisine ait değildir ve olasılıkla daha sonraki bir tarihte, kilise güvercinliğe çevrilirken kazılmış olmalıdır. Girişin tam karşısına denk gelen duvardaki güvercin yuvaları ve apsisin önündeki baca bu faaliyetin delilleridir. Olasılıkla asıl amaç, bu kaya kilisesinin kuzeydoğusuna kazılmış, 6 m çapa sahip büyük güvercinliği bir delikle kilisenin apsisine bağlayıp kiliseyi de güvercinliğe çevirerek daha fazla verim elde etmekti. Kilisenin apsisinin güney duvarının çökmesi ve yapının bu noktada tümüyle yer yüzüne açılması bu projeyi engellemiş olmalıdır.
VEKSE KAYA KILISESI NO: 4
ekse’nin kuzey kayalığının dışında yer alan bir diğer kilise ise köyün doğusuna, Koramaz Vadisi’ne doğru devam eden ve kayalık yamacın yanından geçen yolda bulunan bu yapıdır. Hem köyün, hem de kuzeydeki kayalık duvarın oldukça uzağında kazılmış bu kilisenin ana girişi çökmeler ve hafriyatla kapanmış durumdadır. Kayalıkta, yaklaşık 2 m yüksekte bir delikten girilebilen kilisenin apsisinde de çökme mevcuttur. Yaklaşık 8 m uzunluğa sahip bu yapının nefine paralel ve aynı uzunluğa sahip ikinci bir galeri daha bulunmaktadır. Neften ana kayaya oyulmuş iki sütun/blokla ayrılan bu galeri bir tür yan nef olmalıdır.
VEKSE KAYA KILISESI NO: 5
Vekse’nin kuzey kayalığında doğuya doğru en son yapı Vekse Kaya Kilisesi No 5’tir. Yamacın üstünde, hemen hemen kaya duvarın ortalarında yer alan bu kiliseye oldukça düzgün kazılmış ve duvarlarında nişler bulunan kaya oyması bir avludan geçilerek girilmektedir. 7.5 m uzunluğa sahip kili-senin her iki duvarında dikdörtgen planlı ve kemerli üç büyük niş mevcuttur. At nalı şeklindeki apsisin doğu duvarında yine ana kayaya oyulmuş bir sunak vardır. Kilisenin içinde, batı yönünde kazılmış ve bir havalandırma bacasına sahip, kareye yakın planı olan odanın amacı ise belirsizdir. Zemini tavandan dökülen hafriyatla dolu olan bu odanın duvarlarında niş mevcut değildir.
VEKSE GÜVERCINLIK
Vekse Kaya Kilisesi No 2 nin yaklaşık 50 m kadar doğusunda yer alan bu yapı daha sonraki dönemlerde güvercinlik olarak kullanılmaya çalışılmışsa da asıl kazılma amacının mesken olduğunu düşünebi-liriz. Üç kata yayılmış bu büyük yapının giriş ve orta katlarında tavan / taban göçükleri mevcuttur. Ayrıca, orta katında tavandan kopan çok büyük kaya blokları duvarlarına güvercin yuvaları oyulmuş iki büyük odanın girişlerini neredeyse tıkamış durumdadır. Bu kattan batıya, bir üst kata doğru devam eden tünel savunma amaçlı kazılmış olmalıdır. Her ne kadar tünelde bir kapı taşı mevcut değilse de bu taşın yerleşebileceği bir ‘operasyon odası’ mevcuttur. Bu tünel, ön duvara açılmış bir penceresi de olan, ters L şeklinde büyük bir salona ulaşmaktadır. Pencere bu yapının giriş kotundan 7 m yüksektedir. Bu salonun batısına doğru devam eden bir diğer tünel ise 6.5 m sonra ufak bir oda ile sonlanmaktadır.
Günümüz Vekse yerleşiminin kuzeyinde, Koramaz Vadisi’nin kuzey duvarı boyunca beş farklı kaya oyması yapı mevcuttur. Bu yapıların üçü kilise, diğer ikisi ise oldukça büyük ve kullanım amacı çok belirgin olmayan yapılardır. Tarafımızdan Vekse Kaya Kilisesi No 2 olarak isimlendirilen bu, nispeten büyük kilise bir kaya oyma yapının ana kayanın doğal formuna adapte edilmesinin güzel bir örneğidir. Tek sütunla esteklenmiş 3.8 x 6 m ölçülerindeki nefin doğusun-daki kayada iki adet yuvarlak kemerli niş mevcuttur. Ana apsis ise batısında bulunan yan apsise bir geçitle bağlanmaktadır. Her iki apsisin önünde basit birer templon duvarı mevcuttur. Görünürde hiçbir fresk kalıntısı olmayan bu kiliseyle aynı yamaçta bulunan Vekse Kaya Kilisesi No 3 arasındaki toplam uzaklık 200 m kadardır.
VEKSE KAYA KILISESI NO: 3
Vekse’de bulunan kaya kiliseleri arasında en fazla tahrip olmuş yapı olasılıkla bu kaya kilisesidir. Tek apsisli, nefi destekleyen sütunlarının sadece ikisi sağlam kalmış, 8 m ana aks uzunluğuna sahip bu ufak kilise zaman içinde o denli büyük değişimler ve tahribatlar yaşamış ki orijinal mimarisini tahmin edebilmek bile çok zordur. Öte yandan, güney duvarı ve bu duvarda yer alan nişleri orijinal kabul edersek kilisenin asimetrik mimarisi de oldukça ilginçtir. Girişin doğusunda duvara oyulmuş, hemen hemen birer metre çapında, amacı belirsiz olan iki girinti ise kilisenin orijinal mimarisine ait değildir ve olasılıkla daha sonraki bir tarihte, kilise güvercinliğe çevrilirken kazılmış olmalıdır. Girişin tam karşısına denk gelen duvardaki güvercin yuvaları ve apsisin önündeki baca bu faaliyetin delilleridir. Olasılıkla asıl amaç, bu kaya kilisesinin kuzeydoğusuna kazılmış, 6 m çapa sahip büyük güvercinliği bir delikle kilisenin apsisine bağlayıp kiliseyi de güvercinliğe çevirerek daha fazla verim elde etmekti. Kilisenin apsisinin güney duvarının çökmesi ve yapının bu noktada tümüyle yer yüzüne açılması bu projeyi engellemiş olmalıdır.
VEKSE KAYA KILISESI NO: 4
ekse’nin kuzey kayalığının dışında yer alan bir diğer kilise ise köyün doğusuna, Koramaz Vadisi’ne doğru devam eden ve kayalık yamacın yanından geçen yolda bulunan bu yapıdır. Hem köyün, hem de kuzeydeki kayalık duvarın oldukça uzağında kazılmış bu kilisenin ana girişi çökmeler ve hafriyatla kapanmış durumdadır. Kayalıkta, yaklaşık 2 m yüksekte bir delikten girilebilen kilisenin apsisinde de çökme mevcuttur. Yaklaşık 8 m uzunluğa sahip bu yapının nefine paralel ve aynı uzunluğa sahip ikinci bir galeri daha bulunmaktadır. Neften ana kayaya oyulmuş iki sütun/blokla ayrılan bu galeri bir tür yan nef olmalıdır.
VEKSE KAYA KILISESI NO: 5
Vekse’nin kuzey kayalığında doğuya doğru en son yapı Vekse Kaya Kilisesi No 5’tir. Yamacın üstünde, hemen hemen kaya duvarın ortalarında yer alan bu kiliseye oldukça düzgün kazılmış ve duvarlarında nişler bulunan kaya oyması bir avludan geçilerek girilmektedir. 7.5 m uzunluğa sahip kili-senin her iki duvarında dikdörtgen planlı ve kemerli üç büyük niş mevcuttur. At nalı şeklindeki apsisin doğu duvarında yine ana kayaya oyulmuş bir sunak vardır. Kilisenin içinde, batı yönünde kazılmış ve bir havalandırma bacasına sahip, kareye yakın planı olan odanın amacı ise belirsizdir. Zemini tavandan dökülen hafriyatla dolu olan bu odanın duvarlarında niş mevcut değildir.
VEKSE GÜVERCINLIK
Vekse Kaya Kilisesi No 2 nin yaklaşık 50 m kadar doğusunda yer alan bu yapı daha sonraki dönemlerde güvercinlik olarak kullanılmaya çalışılmışsa da asıl kazılma amacının mesken olduğunu düşünebi-liriz. Üç kata yayılmış bu büyük yapının giriş ve orta katlarında tavan / taban göçükleri mevcuttur. Ayrıca, orta katında tavandan kopan çok büyük kaya blokları duvarlarına güvercin yuvaları oyulmuş iki büyük odanın girişlerini neredeyse tıkamış durumdadır. Bu kattan batıya, bir üst kata doğru devam eden tünel savunma amaçlı kazılmış olmalıdır. Her ne kadar tünelde bir kapı taşı mevcut değilse de bu taşın yerleşebileceği bir ‘operasyon odası’ mevcuttur. Bu tünel, ön duvara açılmış bir penceresi de olan, ters L şeklinde büyük bir salona ulaşmaktadır. Pencere bu yapının giriş kotundan 7 m yüksektedir. Bu salonun batısına doğru devam eden bir diğer tünel ise 6.5 m sonra ufak bir oda ile sonlanmaktadır.